Na Brexit en Trump verlegt het strijdtoneel tussen voor- en tegenstanders van de globalisering met open markten en open grenzen zich naar het Europese vasteland.
Angela Merkel heeft zich met haar kandidatuur voor de Duitse verkiezingen van najaar 2017 opgeworpen als anti-Trump, als bastion van de klassieke Europese waarden – de golfbreekster die de populistische vloedgolf moet stukslaan. Maar de Duitse kiezers zijn pas najaar 2017 aan de beurt.
In Oostenrijk kan volgende week zondag voor het eerst sinds 1945 in Europa een extreemrechts staatshoofd worden verkozen. In Italië verliest diezelfde dag premier Renzi wellicht het door hemzelf uitgeroepen referendum, voorbode van instabiliteit. In maart 2017 kijkt de hele EU met spanning naar onze Tweede Kamerverkiezingen en de steun voor Wilders’ PVV.
Maar de echte frontlijnstaat is Frankrijk. Daar vindt de voor Europa’s toekomst beslissende slag plaats, bij de presidentsverkiezingen van april-mei 2017. Het land is kwetsbaar vanwege een kiesstelsel dat een campagne vanuit het centrum moeilijk maakt en vanwege de shock-toestand waarin het verkeert na de serie terroristische aanslagen door radicale moslimstrijders.
Hoofdvraag: wie stopt het Front National van Marine Le Pen? Zij belooft haar kiezers een referendum over Frankrijks uittreding uit de Unie. Betekent de Brexit voor Europa een amputatie – pijnlijk maar te overleven, mits de wond adequaat wordt afgebonden – een ‘Frexit’ kan de doodsklap zijn.
Rechts Frankrijk schaarde zich dezer dagen achter François Fillon als presidentskandidaat. De conservatieve oud-premier won zondag de slotronde van de rechtse voorverkiezingen. Deze keuze versterkt het anti-populistische front. De onverwacht opgekomen Fillon is voor Marine Le Pen een moeilijkere tegenstander dan beide eerdere favorieten op rechts, Sarkozy en Juppé.
Oud-president Sarkozy, vernederend uitgeschakeld, misrekende zich volkomen. Hij viste in de vijver van Front-kiezers maar was geen geloofwaardig woordvoerder van ongenoegen over migratie, islam en Europa. Net zomin als Hillary Clinton change kon belichamen, kon Sarkozy antisystème vertolken.
Le Pen tegen Juppé is als Trump tegen Clinton
De centrumrechtse Juppé eindigde als tweede, dankzij stemmen van links. De gematigde en ervaren Juppé zou in een tweegevecht met Marine Le Pen zeker alle centrumlinkse kiezers meekrijgen – een belangrijk voordeel. Maar de 71-jarige oud-premier en oud-buitenlandminister wekt weinig energie op in eigen gelederen en zou door Le Pen als futloze belichaming van oude politiek worden weggezet. Marine Le Pen tegen Alain Juppé, dat is toch een beetje Trump tegen Clinton: een riskant geworden scenario.
Zo doet rechts Frankrijk met Fillon wellicht de beste tegenzet tegen Le Pen. Opvallend: hij zocht zijn machtsbasis onder conservatieve, katholieke kiezers, vooral op het platteland. Onder de radar bouwde hij rustig zijn campagne op. Vertalen we de voorverkiezingen van Frankrijks rechtse familie in Nederlandse termen: met Fillon wint het CDA, tegen een VVD’er op rechts (Sarkozy) en een op links (Juppé, quasi-D66).
Heeft Europa over een jaar met Merkel in Berlijn en Fillon in Parijs een dubbele kering tegen de populistische vloed? Afwachten. Maar intussen is opmerkelijk dat het krachtigste weerwerk tegen ontwrichtende populistische krachten komt van een Duitse domineesdochter en een Franse conservatieve katholiek. Terug van weggeweest: de christen-democratie als veilige haven in woelige tijden. Is onze Buma à la Fillon onder de radar bezig of weet hij het nog niet?