Mozart is gym voor het jonge brein

Slaap, kindje, slaap. Sinds mensenheugenis worden baby’s toegezongen, getuige bijvoorbeeld een vier millennia oud Babylonisch kleitablet in het British Museum, waarin een duister wiegelied gebeiteld staat. We zingen om onze baby’s stil te krijgen, om ze te troosten en te vermaken. De niet onbelangrijke bijvangst van al die liedjes, zo toont neurologisch onderzoek aan, is een geweldige stimulering van de hersenontwikkeling.

Hoe dat precies werkt is onderwerp van Brainwave #1, het eerste minifestival in de serie ‘Ludwig en het Brein’. Muzikantencollectief Ludwig bundelt daarvoor de krachten met wetenschappers en theatermakers. Bij de repetitie in de muzikale ontmoetingsplek Splendor in Amsterdam is iedereen er, behalve de nuljarige hoofdpersonen – die moet je namelijk zelf meenemen. Via sociale media worden ouders opgeroepen zichzelf en hun baby aan te melden, vertelt Peppie Wiersma (1961), artistiek leider van Ludwig: „Ze beginnen langzaamaan binnen te druppelen.”

Niet steeds dezelfde riedel

Tip:zing niet steeds hetzelfde liedje voor je zuigeling, en zet ook eens een andere playlist op. De invloed van muziek op het babybrein valt nauwelijks te overschatten, maar van steeds dezelfde riedel worden de hersenen lui, legt Artur Jaschke (1984) uit. Met zijn brede torso en tatoeages heeft Jaschke meer weg van een contrabassist of drummer dan van een neurowetenschapper. Hij is het alledrie. Na een paar jaar als beroepsmuzikant besloot hij van zijn werk zijn hobby te maken en dook hij dieper de wetenschap in. Nu doet Jaschke als ‘neuromusicoloog’ aan de Vrije Universiteit in Amsterdam onderzoek naar de effecten van muziek op het brein.

Jaschke: „Als je continu naar één soort muziek luistert, denken je hersenen: die verbindingen kennen we al, daar kunnen we eenvoudig iets moois van maken. Muziek die je nog níet kent, zorgt juist voor het aanmaken van nieuwe verbindingen in je brein. En dat is goed, want die vormen een cognitieve reserve die zorgt voor een fitter brein op latere leeftijd. Het recept voor een gezond brein is dus: actief muziek luisteren – en zelf spelen!”

Niemand is ooit te oud om een instrument te leren, benadrukt Jaschke. Hij vergelijkt het met een abonnement op de sportschool. Muziekles is in feite fitness voor het brein.

Jaschke is een van de sprekers tijdens het Brainwave #1. Het minifestival wordt opgezet als een soort reizend circus, met onder andere een Laboratorium (voor akoestische experimenten), een Innovatieruimte (waar je als bezoekend brein via een EEG-scan visuals kan aansturen) én een Kruipruimte voor live babyonderzoek. De Ludwig-musici lopen rond, spelen de programma-onderdelen aan elkaar en illustreren de voorbeelden van de sprekers met frisse arrangementen van onder anderen Haydn, AC/DC en Beyoncé.

In die tot de verbeelding sprekende Kruipruimte worden de baby’s (met schriftelijke toestemming van hun ouders) blootgesteld aan „een zo breed mogelijk spectrum verschillende muziekjes”, vertelt Wiersma. Ondertussen registreert een neuromusicoloog hun reacties. Wiersma: „Baby’s hebben nog geen kader voor wat ze horen, ze zijn nog niet bezig met aansluiting zoeken bij een groep. Bach of Ligeti, ze staan overal voor open. Muzieksmaak is voor een groot deel cultureel bepaald, en als uitvoerders zijn wij juist geïnteresseerd in het oprekken van de grenzen: wat houdt ‘van muziek genieten’ eigenlijk in? Wat betekent aandachtig luisteren?”

Een begrip als ‘tonale muziek’ is bijvoorbeeld heel westers, vult Jaschke aan. Neem de Chinese sheng, een prachtig, zeer dissonant mondorgel. „Chinezen horen dat echt niet als ‘atonaal’. Wanneer ontstaan zulke concepten dan? Dat willen we onderzoeken.”

In Splendor repeteert het Ludwig-septet ondertussen de muziektheatervoorstelling van componist en theatermaker Florian de Backere, ook te zien op Brainwave #1. Zijn verhaal gaat over de identiteitsvormende kracht van muziek, en verbindt Wagners Liebestod, die hij „in de baarmoeder gehoord moet hebben”, met zijn toneeldebuut als tienjarige in de opera Wozzeck. Het loopt uit op een eclectische lofzang op de moeder, met een scheut Mozart en een snufje Pink Floyd.

De therapeutische functie

Ludwig en het Brein is bepaald geen losse flodder. Sterker nog: al bij de eerste gesprekken tussen de initiatiefnemers van Ludwig (opgericht in 2013 en in het eerste seizoen meteen bekroond met De Ovatie voor bijzondere podiumprestatie) leefde er een gedeelde fascinatie voor de therapeutische functie die muziek kan hebben. „Dat was allereerst persoonlijke belangstelling”, zegt Wiersma. „Er was iemand met een ouder die aan alzheimer leed, een ander had een kind met autisme. We zijn toen meteen gaan nadenken over een manier om dit onderwerp aan een breed publiek te presenteren, omdat we denken dat het voor heel veel mensen interessant is. Vandaar ook dat we kiezen voor ongewone speellocaties, zonder abonnementspubliek. Dat is niet de makkelijkste weg, maar enige zendingsdrang is ons niet vreemd.”

Brainwave #1 begint 8 november in Felix Meritis in Amsterdam, daarna tournee. De tweede Brainwave (februari 2017) onderzoekt het potentieel van muziek als medicijn bij onder meer dementie en autisme. Brainwave #3 (oktober 2017) gaat over de rol van muziek in de samenleving van de toekomst. Zie: ludwiglive.nl/brainwaves