‘Digitaal arbeidsbureau’ is bouwval

Je moet, zegt Aart van der Vlist, de automatiseringssystemen van uitkeringsinstantie UWV vergelijken met een huis. Een huis dat op oude fundamenten is gebouwd, en waar de eigenaar (het ministerie van Sociale Zaken) in grote haast allerlei verbouwingen heeft geëist die zijn uitgevoerd door verschillende aannemers. Het resultaat is een bouwtechnisch kwetsbare wirwar van bouwstijlen.

Aart van der Vlist is de informatiseringsbaas binnen de raad van bestuur van het UWV. Zijn boodschap: Het huis staat nog, en daar is Van der Vlist trots op, maar een nieuwe dakkapel kan er echt niet meer bij. En de komende jaren moeten de fundamenten behoorlijk worden verbouwd om te voorkomen dat de boel instort.

Van der Vlist geeft uitleg bij een ambitieus verbeterplan dat de verantwoordelijke minister Lodewijk Asscher (Sociale Zaken, PvdA) vorige maand naar de Tweede Kamer stuurde. Dat de systemen bij het UWV werken is van maatschappelijk belang. De uitkeringsinstantie is verregaand gedigitaliseerd, 1,4 miljoen burgers zijn van de systemen afhankelijk voor het tijdig en correct ontvangen van hun uitkeringen en honderdduizenden werkzoekenden gebruiken werk.nl als digitaal arbeidsbureau, op zoek naar een nieuwe baan.

Het UWV heeft zijn systemen – die zo’n 300 miljoen euro per jaar kosten – voor de zoveelste keer tegen het licht gehouden en geconstateerd dat ze in de loop der jaren, noodgedwongen, een onhoudbare situatie heeft gecreëerd.

Het verbeterplan beschrijft hoe door grote bezuinigingen en snelle veranderingen van wetgeving een ‘ICT-landschap’ is ontstaan dat „complex en verouderd is”. Er zijn in het verleden, in te veel verschillende ‘talen’ te veel verschillende systemen gebouwd, die allemaal van elkaar afhankelijk zijn.

Als er nu geen stappen worden ondernomen, schrijft UWV, wordt de situatie „op termijn mogelijk onbeheersbaar”. Er zijn talloze storingen, sommige systemen zijn alweer verouderd en moeten worden herbouwd. Het Elektronisch Archief, het collectieve geheugen van UWV, heeft „acute problemen”.

Werk.nl

Sommige systemen zijn zo kwetsbaar dat het uiterst moeilijk is ze te verbeteren en ze alleen met veel inspanning in de lucht kunnen worden gehouden.

Dat geldt bijvoorbeeld voor werk.nl, de site waarop honderdduizenden werkzoekenden onder meer uitkeringen aanvragen en verplicht hun sollicitaties en neveninkomsten melden.

Ondanks alles is Van der Vlist optimistisch. Er is een „erfenis uit het verleden” die moet worden opgeruimd. „Als je vijf, zes jaar terugkijkt, hebben we nogal wat keren de keuze gemaakt om de grote verbouwingen maar niet te doen.”

Uitstel kan niet langer. Maar, en vandaar het optimisme, eindelijk beseft „de politiek” dat ook. Het is het resultaat van intensieve pogingen van het UWV om de Tweede Kamer over de situatie te informeren. En om te voorkomen dat er na de verkiezingen toch weer onhaalbare ambities in een nieuw regeerakkoord komen adviseert het UWV via het ministerie ook politieke partijen die nu hun verkiezingsprogramma’s schrijven. Toch blijft de vraag of het UWV in staat is zijn automatiseringsproblemen structureel op te lossen. Het verleden geeft reden tot zorg.

Al in 2008 besloot UWV na weer een mislukt ICT-project het allemaal anders te gaan doen. Er werden principes vastgesteld, die – zes jaar en nogal wat IT-nachtmerries verder – sterk lijken op wat het verbeterplan nu voorstelt . Maar aan de voorwaarden die UWV al jaren zelf cruciaal noemt, voldoet de uitkeringsinstantie nog steeds niet. Er wordt al jaren jaar gepraat over het „ontvlechten” van allerlei verschillende systemen, om te voorkomen dat bij het crashen van een van die systemen alles vastloopt.

In de zomer van 2014 begon UWV ook aan een interne reorganisatie die van „strategisch belang” was. Twee jaar lijken de belangrijkste elementen van dat project nauwelijks van de grond te komen.

Te afhankelijk van grote leveranciers

Een van de problemen van het UWV is de afhankelijkheid van grote leveranciers. Herhaalde storingen in 2013 met de website werk.nl bleken moeilijk aan te pakken door problemen met IBM, het IT-bedrijf dat de servers levert en beheert waarop werk.nl draait. Hoewel UWV probeerde van IBM af te komen, durfde de uitvoeringsinstantie dat uiteindelijk niet aan, zo bleek uit onderzoek van deze krant. Het UWV zei toen: „UWV betaalt een goede prijs voor een hoog niveau van dienstverlening.” Uit het verbeterplan blijkt nu dat IBM sterk verouderde diensten te traag levert tegen een te hoge prijs.

„De deal met IBM was in 2004 fantastisch”, zegt Van der Vlist. Maar de afspraken zijn nu verouderd. Het goede nieuws is dat het contract in 2017 afloopt. Dat niet alleen, het UWV zoekt nu ook een nieuwe leverancier voor de applicaties die op de servers van IBM draaien – zoals werk.nl.

Maar hoewel het kunnen kiezen van nieuwe leveranciers in theorie kansen biedt, kan zo’n ‘migratie’ van systemen ook enorme problemen opleveren. Met ook nog een nieuw kabinet in aantocht, dreigt 2017 voor het UWV een ‘perfect storm’ te worden.

Volgens Van der Vlist is het een „goede vraag” of UWV het vermogen heeft om al die ontwikkelingen het hoofd te bieden: „Ik beweeg langzamer dan ik zou willen. Ik kan niet op alle plekken van het schaakbord tegelijk bewegen. Je blijft met situaties zitten die je eigenlijk wilt opruimen. Maar als we alles tegelijk doen, trek ik het bedrijf om.”

Het belangrijkste is nu: zorgen dat alles blijft werken, alle uitkeringsgerechtigden maandelijks hun geld krijgen, en werkzoekenden zonder structurele storingen hun zaken op werk.nl kunnen regelen. Dat loopt goed, zegt Van der Vlist. „Het is helemaal geen geringe prestatie om zo’n massieve omgeving in de lucht te houden.”