Maak Feyenoord diehards mede-eigenaar van de club

Afgelopen donderdag speelde Feyenoord tegen Manchester United. Om nieuwe ongeregeldheden en een dreigende UEFA-straf te voorkomen werd de helft van het stadion leeg gelaten. Ook werden er netten gespannen om te voorkomen dat voorwerpen op het veld zouden worden gegooid. Bij Studio Voetbal betoogde Sjoerd Mossou dat de “arbeiderscultus” en “rauwheid” Feyenoord mooi maakt, maar ook een bepaald type mensen aantrekt dat problemen veroorzaakt. Het DNA van de club zou moeten veranderen waarbij het rauwe bewaard blijft maar het hooliganisme verdwijnt. Maar wat is dat DNA dan, en hoe verander je het?

Groepen vertellen wie we zijn

Groepen leveren mensen twee dingen op: uitkomsten en identiteit. Samenwerken levert uitkomsten op (kapitaal, punten) die individuen nooit alleen kunnen behalen. Dat is de instrumentele functie van groepen. Daarnaast ontlenen mensen een deel van hun identiteit aan groepen. Groepen vertellen wie we zijn. Dat is de identiteitsfunctie van groepen.

Bij het DNA van een groep ben je geneigd om aan identiteit te denken. Identiteit is inderdaad een krachtig middel om mee te sturen. Werknemers gaan harder werken als je respecteert wie ze zijn (b.v. moslima die hoofddoek mag dragen); dat werkt vaak beter dan meer belonen. Maar dit gaat dan om identiteiten die er al zijn. Mensen daadwerkelijk voorschrijven wie ze wel of niet zijn wekt daarentegen vaak weerstand op. Dat geldt voor pubers. Dat geldt voor hooligans. Dat geldt eigenlijk voor iedereen.

Creër eigenaarschap

Een instrumentele benadering dan? Weinig mensen worden fan van een club om er rijk van te worden. Toch zou de sleutel voor de verandering van het DNA van een club kunnen liggen bij het creëren van een gevoel van eigenaarschap bij de fans, bijvoorbeeld door middel van aandelen. Feyenoord zou uitgerekend in Manchester hiervoor inspiratie kunnen opdoen.

Eén van de redenen waarom hooliganisme in Engeland grotendeels is uitgebannen is vrij banaal: De prijzen voor tickets zijn zo drastisch gestegen dat er een ander publiek kwam. Zoals Nick Hornby in Fever Pitch schrijft: Young working-class males had their chance and blew it. Middle-class families will not only behave themselves, but pay much more to do so.

Echter, als verrassende tegenreactie op deze en andere vercommercialisering scheidde een groep Manchester United fans zich af en richtten de club FC United of Manchester op. Door een aandelensysteem zijn de fans zelf eigenaar van de club. Het doel hiermee was niet alleen om voetbal toegankelijk te houden, maar met name ook om het gemeenschapsgevoel terug te brengen. Er ontstond niet alleen kapitaal, maar vooral ook sociaal kapitaal (zie prachtige Tegenlicht documentaire voor illustraties hiervan).

Gevoel van bezit

In de psychologie wordt dit wel het mere ownership effect genoemd. Als mensen het gevoel hebben dat iets deel uitmaakt van hun persoonlijk bezit dan neemt de waarde ervan toe en zijn ze geneigd het te beschermen. Een aandeel op zich zal een doorgesnoven hooligan er niet van weerhouden een aansteker op het veld te gooien. Maar een collectief gevoel van eigenaarschap zal sociale controle en verantwoordelijkheid doen toenemen. En dit kan door alle ringen en standen van het station heen: het gaat om het gevoel van bezit; de feitelijke grootte ervan is secundair.

Nu de club financieel weer gezond is hoeft Feyenoord het voor het geld niet te doen. Maar het vergroten van eigenaarschap bij fans kan tot meer sociale controle en verantwoordelijkheid leiden. Daarbij kan het de animositeit tussen bestuurders en supporters doen afnemen. Bovenal voedt het via een omweg de identiteit van Feyenoord. Een instrumentele benadering past deze club: Hard werken, harde uitkomsten. Laat “identiteit om de identiteit” maar aan een bepaalde andere club over.

Daan Scheepers is universitair hoofddocent bij de sectie Sociale en Organisatiepsychologie aan de Universiteit Leiden. De gedragscolumn verschijnt wekelijks en wordt geschreven door sociale wetenschappers.