Waarom zeggen Chinezen een l in plaats van een r?

In de jaren zestig keken de Nederlandse kinderen allemaal naar de tv-serie The Thunderbirds. Op het schoolplein werd daar enthousiast over gesproken. De kinderen hadden het over De Tunderburds, De Sunderburds of De Funderburds. De t, s en f waren blijkbaar de Nederlandse klanken die het meest klonken als de Engelse th.

Chinezen die maar gebrekkig Nederlands spreken, doen ook zoiets. Als ik tegen mijn Chinese kapster zeg dat ze mijn haar niet te kort moet knippen, zegt ze, bij wijze van bevestiging, iets wat in mijn oren klinkt als: „nie te kolt”.

Waarom zegt ze daar een l in plaats van een r?

Ach, ze zullen in China wel geen r hebben, denk je dan. Maar dat is te kort door de bocht.

Het Mandarijn, de officiële taal van China en ook de grootste wereldtaal, heeft wel degelijk een r. Al klinkt die meer als de Engelse r (zoals in ‘roar’) dan als onze r.

Daar heeft mijn kapster helaas weinig aan, want zij spreekt een heel andere Chinese taal: het Wu van de Oost-Chinese havenstad Wenzhou, waar ze vandaan komt. Veel Nederlandse Chinezen komen uit Wenzhou. En ook zijn er veel die uit Hongkong komen, waar weer een andere Chinese taal gesproken wordt: Kantonees. Zowel het Wenzhounees als het Kantonees hebben géén r. En wel een l.

In Hongkong en Wenzhou zeggen ze daarom niet euro, maar aulo, en niet Europa maar Aulopa.

Je vraagt je af: als ik ‘kort’ zeg tegen mijn kapster, hoort zij dan ‘kolt’? Ja, in zekere zin wel. Dat is ooit onderzocht bij Japanners, die een vergelijkbaar probleem hebben (ze hebben een klank die tussen r en l in zit).

Betekenisloos geluid

Als je de r en de l puur als betekenisloos geluid presenteert, horen die Japanners wel dat dat verschillende klanken zijn. Maar zodra je het aanbiedt in de vorm van taal, als klanken die bedoeld zijn om betekenissen over te dragen, horen ze die verschillen niet meer. Dan doet het brein zijn best om die klanken zo snel mogelijk te interpreteren als klanken van hun moedertaal.

Zo kan het gebeuren dat een r vrijwel automatisch als een l geïnterpreteerd wordt.

Dat wij, Nederlandstaligen, iedere Nederlandse r moeiteloos als een r interpreteren is een wonder op zich. Er zijn in het Nederlandse taalgebied ongeveer 15 verschillende manieren om een r uit te spreken.

De drie bekendste: voor in de mond (de tong tegen het tandvlees), achter in de mond (ergens in de buurt van de huig) en de ‘Gooise r’ die op de Engels r (in red) lijkt. Dat we dat allemaal als dezelfde klank horen, is bijzonder.

Terug naar mijn Chinese kapster. Hoor ik, op mijn beurt, wel goed wat zij zegt?

Chinezen die nog maar net een beetje Nederlands spreken gebruiken het toonsysteem van hun moedertaal: lettergrepen kunnen daarin op verschillende toonhoogtes en met verschillende intonaties worden uitgesproken. Afhankelijk van die ‘toon’ betekent zo’n lettergreep iets. Een lettergreep die niet met de juiste toon wordt uitgesproken, is voor een Chinees onverstaanbaar.

Ik heb het vermoeden dat mijn kapster haar best doet om ‘kolt’ met de juiste toon uit te spreken. Maar die moeite wordt niet beloond. Ik heb er als Nederlander geen gevoel voor, ik hoor het niet. Ik hoor hooguit dat ze het wat vreemd intoneert.