Geef kind geen zoete dranken

Albert Heijn gaat in honderd huismerkproducten het suikergehalte verlagen. Daarmee komen ze tegemoet aan de zorgen over suiker en gezondheid. Die zorgen zijn reëel; frequent suiker eten veroorzaakt rotte tanden en suiker levert calorieën en kan dus dik maken. Dikke mensen hebben meer kans op diabetes. Dat is geen specifiek effect van suiker, maar het teveel aan calorieën en de daaruit resulterende obesitas die diabetes veroorzaakt. Niet alle zorgen zijn reëel; beweringen dat suiker hoge bloeddruk, leververvetting of verslaving veroorzaakt zijn niet goed onderbouwd. Maar de vetzuchtepidemie is genoeg reden om de zorgen over suiker serieus te nemen.

We eten al vele jaren zo’n 125 gram suiker per persoon per dag oftewel achtentwintig klontjes. Een derde daarvan komt uit melk en fruit, waar het van nature inzit. Twee derde is toegevoegde suiker, deels toegevoegd door onszelf maar vooral door fabrikanten. Het vereist wat chemische kennis om tussen de ingrediënten op de verpakking de suiker te herkennen want levensmiddelenfabrikanten hebben meer namen voor suiker dan eskimo’s voor sneeuw. In feite zijn er maar een paar soorten. Gewone suiker is een half-om-half verbinding van glucose (‘druivensuiker’) en fructose (‘vruchtensuiker’). Rietsuiker is hetzelfde als suiker, de bruine kleur komt van spoortjes stroop. ‘Dextrose’ is een ander woorden voor glucose en ‘levulose’ voor fructose. Stropen zoals maisstroop, rijststroop en isomerosestroop bestaan grotendeels uit suiker, glucose, fructose en water. Kortom, alles wat eindigt op -ose, -suiker of -stroop is suiker. Honing of vruchtenconcentraat klinken aardiger maar ook die bestaan grotendeels uit suikers en water.

Lees ook het interview met Martijn Katan: ‘We doen te heilig over groente en fruit’

Suiker wordt toegevoegd aan ovenschotels, barbecuespiesjes, witte en bruine bolletjes, soep, mayo, dressings, ketchup, vlees, vleeswaren, en ga zo maar door. Mensen raken daar verontwaardigd over en dat is begrijpelijk, maar als bron van suiker stelt het allemaal niets voor; ketchup, sauzen, vlees, vleeswaren, soepen, hartige snacks et cetera leveren samen nog niet één klontje van de achtentwintig die we dagelijks naar binnen werken. Indirect leiden ze wel tot overgewicht, want de fabrikant voegt die suiker toe om het eten lekkerder te maken en daardoor gaat u meer eten. De bulk van onze suiker komt echter uit zoet eten en zoet drinken. Zoet eten, dat is snoep, koekjes, taart, losse suiker, chocola, jam en ijs. In koekjes, chocola of ijs levert suiker niet meer dan een derde van de calorieën, twee derde komt uit vet en zetmeel. Wat minder suiker scheelt dus niet veel calorieën – tenzij de koekjes niet lekker meer zijn en u ze niet meer eet. Maar Albert Heijn heeft beloofd dat hun huismerken even lekker blijven, dus u gaat er niet minder van eten.

De grote bron van suiker is zoete dranken. Peuters en kleuters krijgen daar dagelijks zo’n twaalf suikerklontjes uit naar binnen, vooral uit gezond ogende dranken als Roosvicee, drinkyoghurt en appelsap. Bij dranken is er geen twijfel over mogelijk dat ze dik maken. Het is aangetoond in grote experimenten waarin vergelijkbare groepen kinderen dranken kregen met of zonder suiker. Eén van die experimenten heeft mijn onderzoeksgroep aan de VU gedaan. We gaven kinderen anderhalf jaar lang iedere dag een klein blikje limonade, formaat kleintje Red Bull. Bij de helft van de kinderen zaten er zes klontjes suiker in en bij de andere helft calorievrije zoetstof. De limonades smaakten hetzelfde en niemand wist wat hij of zij kreeg. Het weglaten van suiker uit de limonade leidde in anderhalf jaar gemiddeld tot een kilo minder gewicht.

Onlangs hebben we gekeken welke kinderen het gevoeligst waren voor dit effect. Bij kinderen die aan het begin van het onderzoek al wat mollig waren veroorzaakte de suiker ten opzichte van zoetstof een verschil in gewicht van anderhalve kilo, terwijl het bij de magerder kinderen ruim een halve kilo scheelde. Toch dronken ze allemaal evenveel limonade. Hoe kan dat? Dat kan omdat de kinderen naast de limonade gewoon mochten eten en drinken wat ze wilden. De magerder kinderen hebben de calorieën uit limonade grotendeels gecompenseerd met wat ze verder aten. Dat was geen bewuste keuze, kennelijk voelde hun lichaam de calorieën uit limonade binnenkomen en zorgde het ervoor dat ze wat minder trek hadden in andere dingen en dus minder aten. Bij de molliger kinderen werkte die compensatie slechter en kwamen de calorieën uit sap of frisdrank bovenop wat ze normaal aten. Dat compensatiedefect is deels aangeboren, maar leidt pas tot overgewicht in een omgeving vol sap en snoep.

Dranken met suiker zijn bewezen dikmakers, of het nu frisdrank is, diksap, rijstemelk of verse jus. Je kunt kinderen beter water geven. In het begin zullen ze protesteren, kinderen zijn gek op suiker. Maar dat is een kwestie van doorzetten, na een paar weken weten ze niet beter. En verwacht niet te veel van Albert Heijn, hun bedoeling is goed maar een bedrijf kan niet leven van kraanwater.

Martijn Katan is biochemicus en emeritus hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Reacties: wetenschap@nrc.nl of facebook.com/martijnkatan. Voor bronnen zie mkatan.nl.