Hoe ontstaat brainfreeze?

De pijn begint als een flinke hap ijs even tegen het gehemelte plakt. En is binnen een minuut op zijn ergst. Het is stekende hoofdpijn die onmiddellijk weer verdwijnt. In uitzonderingsgevallen bonkt hij een paar minuten door.

Er zijn mensen die nooit zo’n brain freeze krijgen, waarom is niet bekend. Ze hebben zelfs geen last van het naar binnen klokken van ijswater met ijsgruis erin. Dat schijnt de beste manier te zijn om ijsjeshoofdpijn (ice cream headache) op te wekken. Neurologen noemen die hoofdpijn HICS, wat staat voor „hoofdpijn toegeschreven aan het inslikken of inhaleren van een koude stimulus”. Hier en daar in de wetenschappelijke literatuur staat dat het de meestvoorkomende hoofdpijn is. Maar er is wel meer over ijsjeshoofdpijn als feit gepresenteerd wat toch niet waar is. Dat de hoofdpijn meestal aan één kant van het hoofd zit. Dat hij niet kan worden opgewekt bij koud weer.

HICS is misschien wel de ziekte die het snelst over is. Hij heeft in de medische wereld dan ook niet veel status. Het enige gerandomiseerde onderzoek dat ernaar is gedaan, is uitgevoerd door een 13-jarig meisje – 15 jaar geleden.

Maya Kaczorowski liet 145 medeleerlingen in het Canadese Hamilton langzaam of snel ijs eten. Inmiddels is ze databeveiligingsspecialist. Ze liet de ene helft van de scholieren in een beschaafd, rustig tempo ijs eten, de andere helft moest schrokken. Onder die langzame eters kreeg toch nog 13 procent hoofdpijn. In de schrokgroep was het 27 procent.

Brainfreeze lijkt op kou in vingers

Hoe ijshoofdpijn ontstaat? In 1941 is beschreven dat het op dezelfde manier gaat als bij pijn door kou in de vingers. De vingers doen pijn als ze koud worden, en als ze weer opwarmen. Door zenuwen die kou en warmte waarnemen vernauwen bij kou de bloedvaten in de handen, bij het opwarmen verwijden ze weer.

Dat kan ook in de mond. Vlak achter het snel afkoelende achterste gehemelte loopt een aftakking van de zenuw (nervus trigeminus) waarmee we pijn in gelaat en mond voelen. Die zenuw vernauwt bij plotse kouwaarneming heel snel de bloedvaten naar de hersenen, om (gevaarlijke) afkoeling van het brein te voorkomen. Zodra duidelijk is dat het om een lokale, niet-bedreigende kou gaat, volgt de ontspanning. Gevolg: kortdurende pijn in het aangezicht. De verminderde bloeddoorstroming in een van de slagaderen naar de hersenen is in 1997 voor het eerst aangetoond.

Snel ijs eten of koud water drinken is ongevaarlijk, schrijven neurologen. Maar hartspecialisten beginnen daar anders over te denken. Van snel ijskoud water drinken kun je hartritmestoornissen krijgen. Langdurig.

Dat is erg veel zeldzamer dan ijshoofdpijn en pas sinds 1994 bekend, schrijven twee Amerikaanse onderzoekers in een relaas over een man die als 29-jarige op de eerste hulp terecht kwam met hartritmestoornissen (atriumfibrilleren). En een paar jaar later nog eens (American Journal of Case Reports, januari 2016). De eerste cardioloog schreef wel op dat de patiënt had gemeld dat hij net een koud drankje had gedronken. De cardioloog adviseerde zijn patiënt echter om voortaan voorzichtig te zijn met koffie. De twee onderzoekers die erover schrijven doen een groot dossieronderzoek naar atriumfibrilleren en kou in de mond. Ze denken wel dat het zeldzaam is, maar toch veel vaker voorkomt dan tot nu toe gedacht.