Zonder mijn bewijsmateriaal had de rechtszaak nooit plaats kunnen hebben. Ik nam een voorschot op de dertig miljoen dollar door met geleende bedragen alvast de geplande denktank ATTT (Anti-Tank Think Tank) te lanceren. Ik mocht de hoofdredacteur van onderzoekssite Mousetrap als eerste lid opnemen, en spoedig meldden zich meer experts als gegadigde. Ons uiteindelijke doel was oorlogsvoering in z’n huidige vormen op te heffen en tot zoiets als een superieur digitaal schaakspel terug te brengen (zonder drones).
Telkens wanneer oorlog in het algemeen, en die in Oost-Oekraïne in het bijzonder, als oorzaak van de MX17-ramp werd genoemd, dreigde het probleem in heel z’n abstractheid de rechtbank boven het hoofd te groeien. Aan het begin van de zoveelste zittingsdag nam de voorzitter het woord. ‘Ik heb voor vandaag een getuige-deskundige ingelast, de filosoof dr. Platan, lid van een denktank over oorlogsvoering, die ons wat meer gaat vertellen over krijgsverrichtingen... niet als directe maar als diepere oorzaak van de onderhavige catastrofe.’
Tot ieders verbazing hield Platan een vertoog over leedvermaak, en dat in z’n meest extreme, ontaarde gedaante: oorlog. ‘Stel, twee landen... laat ons zeggen het oude Griekenland en het oude Perzië... zijn jaloers op elkaar. Ze blaken van afgunst. In de ogen van de Pers gaat het de Griek te goed, en vice versa. De voorspoed van de een wordt door de ander als onrechtvaardig ervaren. Men hoopt op rampspoed bij de tegenpartij, zodat leedvermaak vrij spel krijgt. Wederzijdse afgunst, wederzijds leedvermaak, het zou in een mooi gespannen evenwicht kunnen blijven, als die trotse volken niet onder ongeduld bezweken. Leedvermaak kon immers ook afgedwongen worden... door oorlog te voeren, en de ander aan zich te onderwerpen.’
Op de publieke tribune keek ik Branda aan. Waar ging dit heen? De ATTT kon zich geen weggehoonde maidenspeech permitteren. Platan ging verder: ‘Een veldslag winnen, Edelachtbare, is niet genoeg. De verliezer dient nagetrapt. Hoe meer leedvermaak supporters van de triomferende partij ervaren bij de nederlaag van de verliezende club, des te meer zijn ze geneigd tot agressie jegens aanhangers van de partij die het onderspit heeft gedolven. Natrappen. Extra vernederen. Dat leidt tot boosaardiger hooliganisme dan wat de supporters van de geklopte voetbalclub na de wedstrijd vertonen. Leedvermaak voert dus tot een almaar agressievere triomf, die in somma meer leed veroorzaakt bij de onderliggende partij. Ik wijs hier op een psychologische omissie. Volgens de tot nu toe gehanteerde strikte definitie valt uitgelokte schade niet onder leedvermaak. Ik zou haar willen uitbreiden tot: bewust veroorzaakt leed... en dit actieve leedvermaak tegenover het passieve willen stellen.’
Dr. Platan zweeg even, keek de rechter aan, zei toen: ‘Oorlogvoeren is het oprichten van een theater waar de agressor zich kan vergapen aan het lijden van de tegenstander... met een diep bevredigende geamuseerdheid als resultaat. Ziedaar, Edelachtbare, hoe de zich beschaafd wanende mensheid zich al duizenden jaren dodelijk vermaakt.’
De rechtbankvoorzitter onderbrak hem. ‘Gesteld, professor, dat de tegenstander van de Seps niet alleen het Kievs fascisme was, maar bij uitbreiding de hele westerse wereld... dan kwam daar, als ik u goed begrepen heb, samengebald in een Boeing 777, de ideale totaalvijand aangevlogen. Dan was het neerhalen van het toestel dus een daad van anticiperend leedvermaak. Volgens u is de wereld één groot schouwtoneel voor de opvoering van het stuk Schadenfreude. De mens wacht niet meer af tot hij door andermans lijden wordt overvallen om zich er vervolgens bloedstelpend mee bezig te houden... nee, hij creëert bewust leed bij de medemens tot meerdere glorie van het eigen amusement. Als zal blijken dat in dit proces het door u omschreven actieve leedvermaak een rol heeft gespeeld, is het de verwerpelijkste zaak die ik ooit te behandelen heb gekregen. Helaas, professor Platan, behoort het niet tot mijn bevoegdheden om wat dan ook te verwerpen. Ik moet beoordelen... en veroordelen... of vrijspreken.’
‘Ik wijs u erop, Edelachtbare, dat de oorlogszuchtige variant van leedvermaak bij het ATTT nog volop in onderzoek is.
‘Dat is het probleem met filosofen,’ zuchtte de rechter. ‘Altijd voorlopige conclusies... terwijl wij drieën hier geen voorlopige vonnissen mogen vellen. Met alle respect, professor, ik kan toch beter uit de voeten met technische experts als getuige-deskundige.’
Een rechtbankverslaggever beweerde later dat dr. Platan niet als een objectief geleerde kon worden beschouwd, aangezien hij er als lid en medeoprichter van ATTT baat bij had wanneer door het vonnis van het Strafhof het tipgeld in de kas van de denktank belandde.
Op maandag 12 september vindt in het Compagnietheater in Amsterdam een avond met A.F.Th. van der Heijden plaats. Bezoekers (€ 25,– voor abonnees, anderen € 27,50) krijgen een van de 500 (gesigneerde) exemplaren van de boekuitgave van President Tsaar op Obama Beach. Zie nrc.nl/afth en www.compagnietheater.nl/kaartverkoop.html