Naast een Märklinschooltje prijkte het driedelige schaalmodel van een BUK-raket-installatie. Hoog boven de pingpongtafel met de maquette hing aan onzichtbare draden de jongenskameruitvoering van een Boeing 777-200ER. Om het nog realistischer te maken hadden de rekwisiteurs van het ICC, overeenkomstig de meteorologische situatie van 17 juli 2014 ter plaatse, net onder het toestel een aaneengesloten wolkendek kunnen nabootsen, van aan kippengaas gehecht engelenhaar bijvoorbeeld, maar dat zou de publieke tribune het zicht op het vliegtuig ontnomen hebben.
De Boeing had zich vermenigvuldigd, en was in viervoud in de rechtszaal aanwezig. Een exemplaar stond op een aparte tafel, met een deel van de startbaan eromheen. Het was gedeeltelijk opengewerkt, met passagiers als poppetjes vastgeklemd in de stoelen en stewardessen achter karretjes in de gangpaden. De derde gedaante die het vliegtuig had aangenomen, was die van strooigoed, een soort Engelse drop, over het hele landschap verspreid, met een concentratie van zwarte brokjes nabij de kippenloods van Grabovo. De vierde verschijningsvorm, nog steeds op dezelfde schaal, was die van de reconstructie op de luchtmachtbasis van Gilze-Rijen. Hier leek Piet de Smeerpoets het model van een Boeing 777 met zijn veel te lange nagels in elkaar te hebben gezet, na de onderdelen eerst in de kolenhaard te hebben geworpen om ze vervolgens uit de asla weer op te diepen, vervormd en half verkoold en hopeloos onvolledig.
De hoofdgriffier van het Internationale Strafhof klapte in zijn handen en nam het woord, wijzend op het schaalmodel van de reconstructie: ‘Hier ziet u het resultaat van de inspanningen door experts van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid.’ Camera’s klikten of vlamden blauwig op. Een Brit loerde hoofdschuddend in het miniatuurwrak: ‘Geen wonder dat er geen eensluidendheid bestaat over de toedracht.’
‘Wacht u de rechtszaak nou eerst maar eens af,’ zei de Griffier. Ik was de enige die zijn camera werkloos liet. Ik had de brokstukken destijds door een gordijn van tranen heen gefotografeerd, en nu ze tot onschuldige puzzelstukjes waren teruggebracht, reageerde ik als verlamd. Ik waande me in de jongenskamer van een wrede god, wiens sadistische kinderspelletjes elders in de wereld uitvergroot werden opgevoerd, met vernietigend en dodelijk effect. Ik liet niet mijn lens maar mijn oog over de maquette dwalen. De drie componenten van de BUK-installatie stonden precies zo opgesteld als Oleg de Kozak het mij, en ongetwijfeld later ook zijn ondervragers van het ICC, beschreven had – met dit verschil dat de lanceerwagen in miniatuur alle vier zijn raketten nog bezat, schuin omhoog gericht naar de Boeing aan het plafond. Het viel me opeens op dat in het hele schaalmodel geen plaats was voor de Russische visie van een Oekraïens gevechtsvliegtuig dat verantwoordelijk zou zijn geweest voor deze oorlogsmisdaad. Ook op de nagebootste burnsite viel geen rompstuk van een MiG of Soechoj te ontdekken. Zo ving ik een glimp op van het eerste schandaal dat het proces zou teisteren.
Ik klom op een keukentrapje dat door een collega in de steek was gelaten, en vond eindelijk de moed om het Madurodam van de tragedie te fotograferen. De vier vliegtuigen die samen het verhaal van die ene vlucht MX17 vertelden, zoals er vier evangelisten nodig waren om lijden en dood van Jezus Christus in alle facetten weer te geven. Nadat iedereen filmend en fotograferend langs de pingpongtafel getrokken was, bleven ze allemaal met hun apparatuur in de aanslag staan treuzelen, blik op de gesloten zijdeur naast de rechterlijke desk gericht, alsof daar elk moment, elegant uit zijn graf herrezen, in coltrui en spijkerbroek Steve Jobs kon verschijnen om een postuum ontworpen digitaal speeltje wereldkundig te maken. Nee, het lag anders: ze hadden het bordspel en de pionnen vastgelegd, en keken nu in spanning uit naar de man met het stugge bokkenpruikje die de dobbelstenen kwam werpen.
Morgen zou de hele ramp hier in woord en beeld uiteen worden gerafeld. Het hele zorgvuldig in elkaar gezette bouwwerk van bewijs werd dan weer aan het wankelen gebracht. Aan het eind van het proces zou de veronderstelde toedracht als een luchtspiegeling aan de verkeerde horizon staan te trillen. De weg naar de waarheid leidde uiteindelijk naar de onttakelde waarheid.
Een landelijke avondkrant schreef diezelfde dag nog lakend over ‘een reconstructie met behulp van dinky toys, die de jongensharten van rechters en advocaten vast sneller zal doen kloppen, maar die afleidt van het onbevattelijke drama’.
Alle reeds gepubliceerde afleveringen van het feuilleton zijn te vinden op nrc.nl/afth