Een vakantie is toch juist bedoeld om even niet te werken?

‘Mijn baas gaat er vanuit dat we tijdens de vakantie bereikbaar zijn, en dat wij als werknemers dat ook logisch vinden. De laatste werkdag voor de vakantie is het de bedoeling dat je bij wijze van afscheid zegt: “Wel bellen hè, als er iets is!’”

Deze 27-jarige advocaat bij een groot internationaal kantoor bracht een deel van haar vakantie vorig jaar op haar hotelkamer door, telefonerend met een cliënt. Ze wil niet dat haar naam genoemd wordt, uit angst haar baan te verliezen. „Op de laatste avond stond mijn vakantiegezelschap in de lobby op mij te wachten, we zouden uit eten gaan, maar ik kon niet ophangen. Ik had mijn baas nu eenmaal beloofd nog even snel naar wat stukken te kijken die ze had gemaild, en die cliënt terug te bellen. Ik moet zeggen: dit droeg niet bepaald bij aan mijn vakantiegevoel.”

Ze zal niet de enige zijn. Onderzoeksbureau Multiscope bestudeerde het onlinegedrag van ruim duizend vakantievierders. De conclusie: ook in de vakantie kunnen we onze smartphones moeilijk loslaten. 40 procent mailt en whatsappt elke dag. Met kantoor, bijvoorbeeld. Een derde zegt op vakantie gewoon door te werken. Het lezen en beantwoorden van mail staat op één in de topdrie werkactiviteiten tijdens de vakantie. Op twee en drie staan: telefoneren met collega’s over werk, en telefonisch contact met klanten.

Angst voor ontslag

Hoe komt dit? Een vakantie is toch juist bedoeld om even niet te werken? „Het is moeilijk de verleiding te weerstaan”, zegt Denise Hulst, coach en auteur van Het betere werken. „Je hebt je telefoon altijd bij je, en er is tegenwoordig bijna overal wifi. Het is allang niet meer nodig op zoek te gaan naar een internetcafé voor het checken van je mail. Probeer nog maar eens een vakantiebestemming te vinden zonder internet.”

Het vergt dus aardig wat discipline niet af en toe na te gaan hoe het ervoor staat op kantoor, zegt ze. Daarnaast is er volgens Hulst nog een reden voor kantoorcontact in de vakantie: angst voor ontslag.

„Tijdens coaching-gesprekken, hoor ik vaak: als ik niet laat zien dat ik ontzettend mijn best doe, lig ik er straks misschien wel uit. Als werknemers tegen de verlenging van een tijdelijk contract aanzitten, speelt dit natuurlijk al helemaal.”

De mogelijkheid constant bereikbaar te zijn, zorgt ook voor hogere verwachtingen van werkgevers en collega’s, aldus Hulst. „Meestal wordt niet expliciet gezegd dat je bereikbaar moet zijn. Maar de mogelijkheid tot contact is er wel. Stilzwijgend wordt er vanuit gegaan dat je toch wel bereikbaar bent.”

Klinkt bekend, zegt Laura (28). Ze werkt bij een ngo en wil eveneens niet met haar achternaam in NRC. „Voordat ik met vakantie ging vorig jaar, zeiden mijn collega’s: ‘Neem je rust hè, geen e-mails.’ Vervolgens kwamen er tóch steeds allerlei vragen binnen per mail. En die beantwoordde ik dan wel.” Ze vertrok op een moment dat het erg onrustig was op kantoor, zegt ze. „Ik voelde me te schuldig als ik niet zou reageren op de mails en telefoontjes die binnenkwamen en vond dat ik best even kon helpen.”

Hulp nodig? Met deze 58 tips krijg je een beter werk- en privéleven

Mág een werkgever zijn of haar werknemers eigenlijk wel vragen bereikbaar te zijn tijdens de vakantie? Volgens vakbond FNV bestaan hier geen officiële regels voor, meldt een voorlichter. „Maar dat het niet is verankerd in de CAO, betekent niet dat leidinggevenden mogen verwachten dat hun werknemers ook tijdens de vakantie paraat staan. Iedere werknemer heeft recht op verlof.”

En daar is een reden voor. Arbeids- en organisatiepsycholoog Jessica de Bloom deed onderzoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen naar de effecten van vakantie. Ze bestudeerde hiervoor een groep van 58 vakantiegangers met minstens twee weken zomervakantie. Eén van de conclusies: direct na het begin van de vakantie voelden de deelnemers zich ontspannener dan ervoor. Dit zogenoemde ‘gezondheid- en welzijnsniveau’ bereikt het hoogtepunt op de achtste vakantiedag.

Geen telefoontjes dus, geen e-mail, vindt arbeidspsycholoog Ingrid Smit: „Ook nadat je je mail verzonden hebt, of de telefoon hebt opgehangen, blijven de werkvragen onbewust nog door je hoofd gaan.” Zonde, vindt ze. „Je gaat er langdurig herstel mee uit de weg. Je vakantie wordt op die manier een vorm van kort herstel. Dan rust je niet goed uit, en dat kan gevaarlijk zijn. „Wanneer je al enigszins vermoeid op vakantie gaat, en vervolgens aanspreekbaar blijft voor je baas en collega’s, gaat overspannenheid een reëel gevaar vormen.”

E-mails automatisch gewist

En daar heeft een werkgever uiteindelijk ook niet veel aan. Daarom bedacht autofabrikant Daimler (284.015 werknemers) twee jaar geleden een oplossing om de kantoormail tijdens de vakantie een halt toe te roepen: ‘Mail on Holiday’. Dit programma wist automatisch elke e-mail die de inbox van vakantievierende Daimler-werknemers bereikt.

Mailers krijgen een afwezigheidsmelding en de optie een collega te contacteren. De werknemer – die wel werkzaam moet zijn op het Duitse hoofdkwartier – beslist overigens zelf of hij of zij hier gebruik van maakt. Hoeveel van de 170.454 werknemers in Duitsland het programma tijdens hun vakantie instellen, houdt het bedrijf niet bij.

Voor iedereen die níét bij Daimler werkt, geldt: probeer de regie in handen te houden. Zorg ervoor dat je werk – voor zover mogelijk – voor vertrek is afgerond. Maak vervolgens duidelijke afspraken op kantoor. In hoeverre ben je bereikbaar? Wie vervangt je? Wat verwacht je baas van jou?

En onthoud: de meeste problemen op kantoor lossen zich in jouw afwezigheid gewoon op, zegt Hulst. „Uiteindelijk is niemand echt onmisbaar. Zo belangrijk zijn we allemaal niet.” En af en toe je mail checken kan ook rust geven. Juist omdat je dan kunt zien dat de boel zonder jou gewoon doordraait.

Of – noodoplossing – pas je vakantiebestemming aan.

De voorgenoemde 27-jarige advocaat deed dat. „Dit jaar ging ik op vakantie naar Los Angeles. Vanwege het tijdsverschil kon ik helemaal niets voor mijn baas betekenen. Heerlijk.”