Moslims en democratie: alleen voor hard core believer

Na de mislukte coup tegen Erdogan konden westerse, democratisch gekozen leiders niets anders doen dan hem feliciteren. Hij was immers ook democratisch gekozen? Hij was, formeel gesproken, een van hen. Een bijkomend felicitatie-argument is dat een coup natuurlijk nooit een garantie is voor een betere democratie. Toch snijdt het tweede argument meer hout dan het eerste, want Erdogan mag dan democratisch gekozen zijn, en zijn forse electorale aanhang mag dan luidkeels van zich laten horen, de democratische praktijk is ver te zoeken. De democratie wordt door de Turkse president uitgehold en mensenrechten worden meer en meer vertrapt.

Het is de paradox van de democratische reflex. Wij als democraten kunnen niet anders dan andere democraten steunen, maar de grote vraag is wanneer een democratie geen democratie meer is. Wanneer kunnen we Erdogan laten vallen? Wanneer overschrijdt hij die cruciale grens van democratie naar autocratie of zelfs dictatuur?

In het debat na de coup werd menigmaal het voorbeeld van Adolf Hitler aangehaald. Ook hij kwam democratisch aan de macht, maar het duurde maar een paar maanden eer hij wetten door de Rijksdag loodste die het einde zouden betekenen voor de toch al fragiele Duitse democratie en de Führerstaat geboren werd. Hij maakte dankbaar gebruik van de brand in de Rijksdag als aanleiding voor zijn greep naar de absolute macht. Doet Erdogan nu hetzelfde met de mislukte coup?

In eerdere artikelen ventileerde ik de opvatting dat islam en democratie niet kunnen samengaan. De islam is naar zijn aard een religie die slechts een enkele waarheid accepteert: die van de openbaring van de profeet Mohammed. Maar een religie wordt in de eerste en laatste plaats gemaakt door mensen en ik heb eerder ook betoogd dat moslims en democratie wel degelijk samen kunnen gaan.

Een lichtend voorbeeld is Tunesië, waar de democratie, vijf jaar na de val van dictator Benali, goed op stoom komt. Er is een grondwet aangenomen die niet door de sharia wordt geïnspireerd noch bepaald. De islamitische Renaissancepartij vormde zich om tot de islamitische variant van het CDA en vormt samen met de seculiere partij Nida Tounes en een andere kleinere seculiere partij een coalitieregering, die op dit moment demissionair is.

Maar je moet inmiddels wel een hard core believer zijn om te geloven in de combinatie moslims en democratie. Heeft Erdogan in een eerder stadium niet gezegd dat het de kunst is om de trein van de democratie op tijd te verlaten om vervolgens de trein te nemen die Turkije voert naar een theocratie? Erdogan mag dan democratisch gekozen zijn, en een militaire coup mag dan nooit een acceptabel alternatief zijn, feit is wel dat Turkije bijna onafwendbaar de democratie gaat verlaten.

Ik moest voor mezelf vaststellen dat die universele en superieure islam blijkbaar over magnetische krachten beschikt en de grote vraag was natuurlijk: ligt de teloorgang van de democratie in Turkije aan de – politieke – islam of niet?

Wel, ontkennen heeft geen zin. Het antwoord is natuurlijk ja, maar het antwoord past in andere wereldwijde ontwikkelingen. We zien namelijk dat er nog meer krachten op de loer liggen die aan de fundamenten van de democratie knagen. Populistische partijen in Europa groeien in kracht en komen met voorstellen voor de oplossing van het ‘islamprobleem’, het ‘vluchtelingenprobleem’ en het ‘migrantenprobleem’ die op zijn zachtst gezegd niet democratisch zijn: ‘gooi ze er uit, de moslims, de vluchtelingen en de migranten’.

De toenemende versimpeling van de politiek door referenda, zoals het Oekraïnereferendum en de Brexit, compliceren de politiek, die het immers van compromissen moet hebben, en versterken de polarisatie in Europa alleen maar. En als we dan kijken naar de fact free campagnes voor het presidentschap in de VS van de volop liegende Donald Trump en in mindere mate die van Hillary Clinton en de botte ondemocratische uitspraken van de eerste, dan kan de conclusie alleen maar zijn dat de democratie niet alleen onder vuur ligt van de politieke islam maar van veel ondemocratische of anti-democratische krachten.

De gebeurtenissen in Turkije passen in een wereldwijde beweging tegen democratie en voor eenzijdige ideologieën, of die nu van de politieke islam zijn of westers populistisch van aard. Je moet dus niet zozeer een hard core believer zijn als je nog wilt blijven geloven in de combinatie moslims en democratie, maar simpelweg in de democratie zelf. Ik voor mij blijf overigens vurig in beide geloven.