Poolse NPO is plots pro-regering

Toen Piotr Maslak (40) recent een ex-collega begroette bij het gebouw van de publieke omroep, keek die angstig om zich heen. Mochten ze wel nog met elkaar praten? Typisch voor de „cultuur van angst” die heerst bij de Poolse staatsomroep sinds het aantreden van de nationaal-conservatieve regering van Recht en Rechtvaardigheid (PiS), zegt Maslak in een bar in Warschau. Vanaf het moment dat tv-kanaal TVP Info de bekende tv- en radiojournalist ontsloeg met als motivering „verschillende visies op de media” werd het „een heroïsche daad geworden om met mij te praten”.

Maslak is een van de eerste slachtoffers van de inmiddels 181 werknemers in de publieke media die de Towarzystwo Dzennikarskie, één van de twee grote journalistenbonden in Polen, de afgelopen maanden telde. Ze werden ontslagen, stapten zelf op of kregen overplaatsing naar een minder politiek gevoelige betrekking. Grote groepen PiS-gezinde journalisten namen hun plaats in. „Ik ben nooit een politiek journalist geweest,” zegt Maslak. „Ik ben geen criticus van deze regering: ik vind dat ze veel goeie dingen doen.” Zijn vermoeden is dat zijn tweede baan, bij TOKFM, een zender gehaat in PiS-kringen, compromitterend genoeg was om van hem af te willen.

De drastische omwentelingen leverden bezorgde commentaren op van de Europese Commissie en de Raad van Europa. Volgens de talrijke critici knevelen ze het vrije woord en zijn ze een zoveelste teken dat Polen op het ‘illiberale’ pad van de Hongaarse premier Viktor Orbán zit.

Goed nieuws-show

Volgens PiS rekent de regering eenvoudigweg af met een kaste van journalisten die een goed nieuws-show brachten over haar voorgangers van het centrum-rechtse Burgerplatform (PO). TVP-woordvoerder Magdalena Lobodzinska vat de nieuwe filosofie samen als het benadrukken van „sociale kwesties die gedeeld worden door burgers en de echte stand van zaken weerspiegelen, in tegenstelling tot nieuws op basis van ‘de propaganda van het succes’ in de afgelopen jaren”.

Weerspiegelt de nieuwe inhoud ‘de echte stand van zaken’? De nieuwe lijn is er ook een van politieke partijdigheid en zelfcensuur, vertellen collega’s die nog steeds voor de staatsomroep werken anoniem.

Terwijl andere kanalen recent alle aandacht vestigden op een grote oppositiemars, kortte TVP Info de verslaggeving in voor een vraag- en antwoordsessie met PiS-partijleider Jaroslaw Kaczynski. Hij leverde kritiek op de oppositie en gaf de kijkers mee wat zijn favoriete gerecht is: „bigos”, een Poolse klassieker met witte kool, zuurkool en veel vlees.

En wat te denken van het TVP-verslag over de commentaar die de Amerikaanse president Barack Obama leverde op de Poolse omgang met het grondwettelijk hof, de media en andere steunpilaren van de rechtstaat? In een nieuwsuitzending over de NAVO-top in Warschau –ingeleid door beelden van jachtvliegtuigen, tanks en chargerende soldaten voorzien van epische muziek— leek Obama niets dan lof voor Polen uit te spreken.

Dat de Amerikaanse president ook verklaard had „onze bezorgdheid uitgedrukt te hebben aan president Duda over bepaalde acties en de impasse rond het Poolse grondwettelijke tribunaal”, kwam de kijker niet te weten. Wel dat „Polen een voorbeeld van democratie is en zal zijn voor de hele wereld.” Een gebrekkige vertaling van zijn echte woorden: „Polen geldt en moet blijven gelden als voorbeeld van democratische praktijken doorheen de wereld.”

Volgens woordvoerster Lobodzinska heeft de Poolse televisie de verklaring van Obama „niet gecensureerd.” Wat analisten zagen als karakteristiek diplomatische manier om pijnlijke kritiek in te kleden als bezorgde aanbeveling, is een uitvinding van Poolse ‘commerciële TV-kanalen’ die „Obama’s uitspraak verkeerd interpreteerden als een scherpe reprimande, die in werkelijkheid niet plaatsgevonden heeft.”

„Het is niet aan mij om commentaar te leveren op de activiteiten van TVP,” zei Pools minister van Europese Zaken Szymanski in een interview met NRC. Maar: „Als citaten voor politieke doeleinden aangewend worden, willen we het debat daarover balanceren.”

Vervelende telefoontjes

Niet alleen op de nieuwsdienst waait een nieuwe wind: de Oscarwinnende film Ida – waarvan een van de thema’s naoorlogs antisemitisme is – werd door de omroep voorzien van een 12 minuten durende ideologische kritiek. Daarin werd gehamerd op het feit dat „een buitenlandse kijker die de Poolse geschiedenis niet kent, de indruk zal krijgen dat de Polen schuldig zijn aan de Holocaust”.

„Ook onder de vorige regering kreeg mijn baas dag na dag vervelende telefoontjes van ministers of politici,” zegt Maslak. „Ik maakte programma’s waarbij we op vraag van kijkers misstanden onderzochten. Dan schop je politici tegen de schenen. De chef vroeg me vaak: ‘moet je dit echt doen?’ Wanneer ik ‘ja’ zei, legde hij zich wel neer bij de feiten.”

Goed voor de kijkcijfers is het niet. Het nieuwe TVP-journaal verloor 435.000 kijkers tegenover juni 2015. „Ik ontken niet dat sommige kijkers, in het bijzonder die met liberale overtuigingen, niet meer naar ons kijken,” verklaarde de nieuwe TVP-chef Jacek Kurski, een voormalig PiS-politicus. „Terzelfdertijd keerden veel conservatieve kijkers uit rechtse regio’s van Polen terug naar TVP.”