Hoe Ted Cruz een mes in de rug van Donald Trump stak

Woensdag had de dag van de eenheid op de Republikeinse Conventie moeten worden. Voormalige tegenstanders van presidentskandidaat Donald Trump zouden hem nu openlijk steunen, en aardige dingen over hem zeggen. En het plan werkt goed. Nederige toespraken van voormalige rivalen als Scott Walker en Marco Rubio doen precies wat de bedoeling was: ze laten zien dat Trump nu onomstreden is.

En dan, laat op de avond, krijgt Ted Cruz het podium, de tegenstander die het langst verzet bood tegen Trump. De conservatieve senator uit Texas bouwt zijn toespraak slim op. Hij noemt kenmerken waaraan een goede president moet voldoen: staan voor godsdienstvrijheid, ook voor de islam. De Grondwet respecteren. Familiewaarden in ere houden.

En dan steekt Cruz een mes in de rug van Trump, die vanuit de ereloge uitdrukkingsloos toekijkt. Cruz zegt:

„We verdienen een president die voor principes staat. Stem wat je geweten je zegt, stem voor kandidaten, hoog of laag op het stemformulier, die jij vertrouwt om onze vrijheid en Grondwet te beschermen.”

Cruz steunt Trump niet.

Woede

De zaal, gevuld met zo’n 15.000 Republikeinen, ontsteekt in woede, en scheldt Cruz uit. Een deel scandeert: „Lyin’ Ted!” Anderen roepen: „Steun Trump, klootzak!” Cruz spreekt stoïcijns door, maar het einde van zijn toespraak is niet meer te horen in de zaal. Er breekt een minutenlange schreeuwpartij uit. Na zijn toespraak loopt Cruz snel de zaal uit. Zijn vrouw Heidi moet onder escorte vluchten. Tot overmaat van ramp valt ook nog het licht uit.

Ik heb veel politiek drama verslagen, maar de middelvinger van Ted Cruz tegen Donald Trump was echt ongekend. #RNCinCLE

— Guus Valk (@apjvalk) July 21, 2016

Zo valt, opnieuw, een Conventie-avond voor Donald Trump in het water. De beelden van een conventiezaal in complete chaos, terwijl Amerikanen op alle nieuwszenders meekijken, zijn historisch. Sinds de Republikeinse Conventie van 1976, toen Ronald Reagan vergeefs verzet bood tegen Gerald Ford, is zo’n puinhoop niet meer voorgekomen.

Ted Cruz wist vooraf dat hij voor een vijandige zaal zou staan. Gedelegeerden die loyaal zijn aan Cruz, probeerden op maandag nog een stemming te forceren die de nominatie van Trump in de war zou schoppen. Dat plan faalde, want de overgrote meerderheid van de aanwezigen is op de hand van Trump.

Maar de partij buiten de Conventie is verdeeld over Trump. Cruz weet dat. Trump is en blijft een omstreden presidentskandidaat. Veel conservatieve Republikeinen zijn verlegen met de New Yorker die aan zijn derde huwelijk bezig is, en voor wie consistentie minder belangrijk is dan instinctief reageren. Trump, de showman die zijn kroning in Cleveland had willen regisseren, verliest opnieuw de regie. En dat met tientallen miljoenen tv-kijkers.

Lees ook: Clinton is overal schuldig aan (volgens de Republikeinen)

Egoïst

De paniek slaat toe onder gedelegeerden en Trump-getrouwen. „Wat een egoïst”, foetert Chris Christie, de voormalige rivaal van Trump die nu in zijn kamp zit. Zoon Donald Trump jr. zegt na afloop: „De mooiste eenheid die ik op de Conventie zag, was toen iedereen Cruz van het podium joelde.” Trump zelf twittert: „Wow, Ted Cruz is weggejoeld. Ik zag zijn toespraak twee uur ervoor, maar liet hem toch maar spreken. No big deal!”

Wow, Ted Cruz got booed off the stage, didn't honor the pledge! I saw his speech two hours early but let him speak anyway. No big deal!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) July 21, 2016

Toch is het Cruz-kamp niet euforisch na deze ultieme wraakactie van Cruz. Buiten de Conventiehal staat Steve King, ultraconservatief Congreslid en Cruz’ vertrouweling tijdens zijn presidentscampagne. King kijkt moeilijk.

„Ik heb hem geadviseerd om Trump gewoon te steunen, zoals het hoort. Er is te veel gebeurd tijdens de campagne. Er is iets geknakt bij Ted.”

King doelt op de harde, persoonlijke aanvallen van Trump op Cruz. Trump beschuldigde onder meer Cruz’ vader van betrokkenheid bij de moord op John F. Kennedy, beledigde zijn vrouw, en sprak Cruz alleen aan als ‘Lyin’Ted’, leugenaar Ted. Die persoonlijke aanvallen, zegt King, maakten een steunbetuiging onmogelijk.

Er zit ook een strategische reden achter. Ted Cruz verloor van Trump, maar geeft zichzelf een kans op de nominatie in 2020. Hij gaat er, zoals veel conservatieven in het #NeverTrump-kamp, vanuit dat Trump geen kans maakt tegen Hillary Clinton. Cruz wilde zijn agenda laten zien op het grootste podium dat hij ooit gekregen heeft: de Republikeinse Conventie.

Luister ook naar VPRO-presentator Chris Kijne en NRC-correspondent Guus Valk vanaf de Conventie:

Het boegeroep vanuit de zaal zal straks, als Trump verloren heeft, alleen maar gunstig zijn. Hij kan zeggen: kijk, ik heb me altijd verzet tegen Trump, ook toen het geen populair standpunt was.

Principieel conservatisme

Cruz gelooft, zegt bondgenoot Steve King, dat hij de partij na een intermezzo van Trumpisme weer een conservatieve koers kan laten varen. Cruz vertegenwoordigt een prominente school in de partij, die staat voor een principieel conservatisme. Religie en Grondwet tellen in die school. De afgelopen jaren wisten de principiële conservatieven steeds dominanter te worden in de Republikeinse Partij. Mike Pence, de beoogde vicepresident, komt ook uit dit kamp. De evangelische gouverneur van Indiana is sterk tegen abortus en voor vrijheid van godsdienst, en steunde Cruz tijdens de voorverkiezingen. Nu hij de positie van running mate heeft, staat hij achter Trump.

Ook Pence geeft deze avond een toespraak, en ook bij hem valt op dat hij verder dan de verkiezingen van dit jaar lijkt te kijken. Hij zet uiteen waaraan een goede president moet voldoen. Pence benadrukt vooral de punten waar hij zelf in uitblinkt, zoals steun voor de politie en internationale samenwerking. Pence wekt de indruk dat ook hij 2020 in het vizier heeft, maar doet het tegenovergestelde van Cruz. Hij denkt dat het in zijn belang is dat hij meedoet met het kamp-Trump. Cruz is een eenzame stem in de partij. Maar als Trump verliest, heeft zijn gok goed uitgepakt.