Voorin het jaarverslag van EUROPOL over 2014 prijkt paginagroot het portret van Rob Wainwright,  de Britse directeur van deze Europese Politiedienst[1]. Hij zal naar het zich laat aanzien de laatste Brit zijn binnen deze Europese institutie. Op het eerste gezicht lijkt het vertrek van Groot Brittannië uit Europol  een van de minst opzienbarende consequenties van de Brexit.

Politiewerk is immers lang afgeschermd geweest van integratieambities binnen de EU. Net als het werk van openbare aanklagers en van inlichtingendiensten. Wat tot de  soevereiniteit van staten behoorde, kon nauwelijks voorwerp zijn van Europese integratie.  De voortgang was daar dan ook nog gering.  EUROPOL, EUROJUST, CEPOL  en tot op zeker hoogte Frontex  zijn geen voorbeelden van voortvarende Europese integratie. Het belangrijkste leed van Brexit in deze sector zou dan op het eerste  gezicht zijn, dat Britse leden van Europol  de dienst gaan  verlaten. Persoonlijk leed, maar geen institutionele man overboord.

Op het tweede gezicht is de schade groter. Europol speelt een belangrijke rol in de expertise-opbouw, de dataverzameling en analyse op het gebied van terrorismebestrijding en veel vormen van georganiseerde criminaliteit. Europol begint ook een rol van betekenis te spelen in  opsporingsonderzoeken over landen heen. En waar Groot  Brittannië een grote ervaring heeft op het gebied van terreurbestrijding  en van de aanpak van georganiseerde criminaliteit, is de beëindiging van de deelname aan Europol een slag.

Hoe belangrijk de effecten van de scheiding in de praktijk kunnen worden, blijkt uit de rapportage van de Franse parlementaire commissie  die de gang van zaken rondom de terreuraanslagen in Frankijk onderzocht - de Commissie die in haar adviezen juist inzet op de versterking van Europol.[2] Die onderzoekcommissie adviseert om de dataverzamelings-, analyse- en uitwisselingsrol van EUROPOL te versterken en de toegankelijkheid ervan  voor politiediensten  binnen de EU,  voor Frontex, en voor OLAF te vergroten.

Europol en Frontex  worden, als het aan Frankrijk ligt - de voertuigen voor een betere informatieverzameling en -analyse. En ook voor de coördinatie van een strategische politie inzet op EU niveau. Eurojust, het coördinerende mechanisme van de openbare aanklagers van de EU vormt daarvan het overkoepelende juridische coördinatiemechanisme. Zij sturen  de opsporing en vervolging in de lidstaten aan en brengen zo een koppeling tot stand tussen bovenstatelijke ambities en noden binnen de opsporing en de juridische mogelijkheden  van een of meer lidstaten. “International judicial cooperation is the way forward”, aldus ook de Britste representant in Eurojust[3].  Helaas voor haar: Groot Brittannië zal  geen deel uitmaken van die uitbouw van de opsporing binnen de EU.

Bijna paradoxaal is dat juist daar waar de soevereiniteit in het geding is, binnen de EU nu belangrijke stappen voorwaarts worden gezet onder druk van terrorismedreiging en migratiedruk.  Frontex wordt, zo luidt een voorstel van de Europese Raad, uitgebouwd tot een Europese  grens- en kustwacht met meer fondsen en middelen, een “rapid intervention force”. Let op: mét het recht te interveniëren wanneer een lidstaat onvoldoende werk maakt van zijn grenscontrole. Ook op het gebied van de rechtshandhaving en de terrorismebestrijding  zullen nu vormen  gezocht worden om effectiever te kunnen samenwerken.

Juist daar waar  soevereiniteit in het geding is, wordt nu zorgvuldig wikkend en  wegend nagegaan hoe nadere samenwerking tussen landen vorm kan krijgen zonder te veel inbreuk  te plegen op soevereiniteit of gevoeligheden daaromheen. Kleine stappen die  bovendien blijken te werken en die soevereiniteitsangst kunnen  sussen. Je zou kunnen zeggen dat juist in deze achterhoede van de EU integratie belangrijke ervaring wordt opgedaan voor noodzakelijke  samenwerking met behoud van zorgvuldigheid. Inclusief goed overdachte beperkingen van de nationale soevereiniteit.  Het zou mij niet verbazen wanneer juist hier nieuwe inspiratie kan worden opgedaan voor  samenwerkings- en integratievormen die tegemoetkomen aan de kritiek op de EU die nu zo luid klinkt. Maar waarbij ook zorgvuldig met de soevereiniteit  van landen wordt omgegaan.

Groot  Brittannië zal deze bewegingen van een afstand mee kunnen maken. Niet meer als lid van Europol of Eurojust. Het wordt weer sterk leunen op informele samenwerking. Tot een van de komende jaarverslagen van Europol vermeldt dat er een  “strategic” of “operational agreement” is afgesloten met Grroot Brittannië.  Dat maakt in ieder geval iets goed..

Piet van Reenen was politieman, onderzoeker, directeur van de Politieacademie en hoogleraar Politie en Mensenrechten. De Politiecolumn verschijnt wekelijks en wordt afwisselend geschreven door politiedeskundigen.