En wéér is een Britse partij stuurloos

Aan de soap die de Britse politiek is geworden sinds de Brexit-stem anderhalve week geleden, lijkt geen einde te komen.

Maandagochtend stapte Nigel Farage, partijleider van de UK Independence Party, op, daarbij een machtsstrijd in zijn partij ontketenend.

Enkele minuten later lanceerde de Conservatief Andrea Leadsom haar campagne om premier te worden, met een duidelijke sneer naar twee van de vier andere premierskandidaten die tijdens het referendum voor blijvend EU-lidmaatschap waren geweest.

En enkele uren daarna smeekte Labour-leider Jeremy Corbyn in een videoboodschap partijleden toch vooral samen te werken. Hij weigert nog altijd op te stappen, al is hij de steun van zijn Lagerhuisleden grotendeels kwijt. Maar zonder duidelijke tegenkandidaat voor het leiderschap, houdt de interne chaos bij de grootste oppositiepartij aan.

Daarmee zijn drie grote landelijke partijen nu stuurloos. Alleen de Liberaal-Democraten lijken het hoofd koel te houden – en in de landsdelen de Schotse, Welshe en Noord-Ierse partijen.

De nieuwsontwikkelingen volgen elkaar zo snel op dat de historische Brexit-beslissing die de Britten namen naar de achtergrond is verdwenen. Een plan voor hoe de daadwerkelijke scheiding van de Europese Unie moet worden uitgevoerd, laat op zich wachten tot er begin september een nieuwe premier is. Een idee over hoe de teleurgestelde verliezers van het referendum nu al verenigd kunnen worden met dit lot, is er niet.

Een demonstratie zaterdag in Londen door naar schatting 30.000 tegenstanders van de Brexit werd maandag door Boris Johnson afgedaan als „hysterie” en „een besmettend klagen”, vergelijkbaar met de rouw na de dood van prinses Diana in 1997. In zijn wekelijkse column in The Daily Telegraph riep hij premier David Cameron op een einde te maken aan deze „nonsens”. Een vijfpuntenplan volgde, waarbij Johnson er achteloos aan voorbijging dat hij zich vrijdag terugtrok uit de strijd om het premierschap, en dat zijn vijf punten – „de toekomst ziet er rooskleurig uit” – nog steeds geen plan zijn.

Roepen langs de zijlijn

Onduidelijk is wie het voortouw moet nemen. Met Farage’s opstappen en Johnsons afzijdigheid zijn de twee kopstukken van het pro-Brexitkamp verdwenen. Ook Michael Gove, minister van Justitie en belangrijk lid van het pro-Brexit-kamp, lijkt te zijn uitgeschakeld in de strijd om het premierschap. De Conservatieve Lagerhuisleden lijken het hem niet te vergeven dat hij aan zowel Camerons als Johnsons carrière een einde maakte.

In het geval van Farage was altijd duidelijk dat hij bij een Brexit eerder uitgespeeld zou zijn dan wanneer het land voor blijvend EU-lidmaatschap had gestemd. Dan was immers de raison d’être van de partij niet verdwenen, en had hij vanaf de zijlijnen kunnen blijven roepen om een Brexit. Maar zoals Farage maandag zelf zei: „Ik kan niet meer bereiken dan we al door dit referendum bereikten.”

De grote opdracht voor zijn opvolger is hoe momentum te behouden na zowel het Brexit-referendum als de Lagerhuisverkiezingen van vorig jaar. De partij wist door een door Farage zorgvuldig opgebouwd imago van sociaal conservatisme zowel Labour-stemmers in het noorden als Conservatieve kiezers in het zuiden te trekken, en werd in veel kiesdistricten vorig jaar tweede.

Al langere tijd is duidelijk dat die tweespalt zonder afkeer van Europa als verbindend element niet vol is te houden. Staat UKIP voor protectionisme of voor libertaire vrijhandel? Voor beperking van immigratie of voor concurrentie met de rest van de wereld, daarmee de grenzen openstellend voor goedkope arbeidskrachten? Farage neigde steeds meer naar het eerste, terwijl het enige UKIP-Lagerhuislid, Douglas Carswell, voorstander is van het tweede. Dat leidde tot openlijke afkeer – Carswell tweette maandag een smiley toen Farage zijn aftreden bekendmaakte.

De verwachting is echter dat de protectionistische, anti-immigratieretoriek de overhand zal krijgen. Niet alleen omdat dit de richting is die een deel van de Britse kiezers op wil, maar ook omdat Carswell zegt geen partijleider te willen worden. Vicevoorzitter Paul Nuttall en Europarlementariërs Steven Woolfe en Diane James lijken de meeste kans te maken om partijleider te worden. Geen van hen bezit overigens eenzelfde charisma als Farage.