Ik mag niet over oorlog schrijven. Oorlog komt er toch nooit. Oorlog is van de vorige eeuw. Oorlog ligt niet in het patroon van een steeds veiliger en vredelievender wereld. We zijn te rijk voor oorlog. We zijn te democratisch voor oorlog. Een slag als bij de Somme, waar bijna 20.000 Britse soldaten op één dag het loodje legden is 100 jaar geleden. 100 jaar! Sterker nog, we vinden oorlog zo onwaarschijnlijk dat we onze defensie hebben wegbezuinigd. Defensie is er in deze tijd toch alleen voor conflicten in verre landen. Bescherming van het eigen grondgebied is niet noodzakelijk. Waar zou je dat in vredesnaam voor nodig hebben?
Ik mag niet over oorlog schrijven. Want we hebben mensenrechten en verdragen en associatieovereenkomsten en vrijhandelszones en Verenigde Naties en staatsbezoeken en songfestivals en voetbaltoernooien. Het beest dat oorlog heet zit met dikke kabelsloten vast in een hele zware kluis.
Ik mag niet over oorlog schrijven, maar ik denk eigenlijk aan niets anders.
Brexit was de eerste keer dat populisme echt won. U mag mij naïef noemen maar ik zag het niet aankomen. Sterker nog, ik had vorige week donderdag een hele column geschreven uitgaande van een remain. „We dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was”, zo begon hij. Ik dacht dat het wel zou overwaaien. Populisme waait meestal over. Al jaren roepen we met angst en beven dat Wilders hoog staat in de peilingen, maar hij werd nooit de grootste. Op 6 december vorig jaar kopten de kranten over de Franse regionale verkiezingen ‘Grote overwinning extreem-rechts verwacht’. En op 14 december kopten de kranten ‘Le Pen wint geen enkele regio in Frankrijk’. Net als dat Trump nu misschien een paar kleine overwinninkjes behaalt maar uiteindelijk eerloos ten onder gaat tegen Hillary. Populisme loopt vaak met een sisser af.
Toch?
Grote denkers en grote ideeën: de beste remedie tegen populisme
Het is niet meer vanzelfsprekend. Populisten kunnen winnen, ze kunnen de geschiedenis veranderen en het is levensgevaarlijk. Ze hebben lak aan alles en slaan oorlogstaal uit. Al die verzekeringetjes die we hebben aangeschaft tegen oorlog, ze kunnen in één klap van tafel geveegd worden. Terwijl wij ons zorgen maken over micro-agressies kondigen zij macro-agressies aan. Nu ontbreekt er nog maar één voorwaarde voor echte duurzame politieke macht, namelijk dat zo’n partij ook daadwerkelijk intact blijft na zijn overwinning. Tot nu toe werd elke populistische overwinning gevolgd door een implosie. De LPF in 2002, de gedoogsteun van de PVV in 2012, en nu het Brexit-team. Maar ditmaal is de grote schade al aangericht.
De nieuwste waarborgen tegen oorlog moeten daarom bestaan uit nieuw gericht anti-populistisch beleid. Ten eerste moeten we voorkomen dat een volk zomaar met een minimale meerderheid economische zelfmoord mag plegen. Ik ben het met Ken Rogoff, hoogleraar economie aan Harvard, eens: dit was geen democratie maar Russische roulette. Voor grote beslissingen heb je grote meerderheden nodig. Daarmee beschermen we nu bijvoorbeeld al de grondwet. Voor een grondwetswijziging is eerst een gewone meerderheid nodig, en daarna, na parlementsverkiezingen nog eens een tweederde meerderheid. We moeten burgers beschermen tegen de tirannie van de meerderheid. En zeker tegen de tirannie van een piepkleine meerderheid die, misleid door populisten, op één regenachtige Britse zomerdag een heel continent in crisis kan storten.
Ten tweede moeten we de bevolking serieus nemen en niet alleen achter een hoog hek naar cijfertjes staren. We weten allemaal dat autorijden statistisch gezien enger is dan terrorisme. Maar dat maakt niet uit. Net als dat massa-immigratie geen bedreiging is maar een economisch voordeel. Maakt ook niet uit. Angst drijft gedrag, daar moet je rekening mee houden. De mogelijke populistische achterban moet zich vertegenwoordigd voelen. Evidence-based beleid is hartstikke leuk en slim en effectief, zeker in dit big data-tijdperk, maar je wint er geen harten mee. Het distantieert mensen van de overheid en is daarmee een voedingsbodem voor woede, populisme en oorlogstaal.
Ten derde, en dat is misschien wel het belangrijkste, moet je de voedingsbodem van populisme weghalen en dat is onwetendheid. Je moet de bevolking tegen de klippen op laten studeren. Collegezalen moeten voller, HBO-opleidingen moeten beter, universiteiten moeten minder elitair. Een paar jaar blootgesteld worden aan grote denkers en grote ideeën is de beste remedie tegen populisme.
En als laatste moeten we defensie weer aankleden. Voor het geval die andere maatregelen falen en het ondenkbare toch wel denkbaar blijkt.