Het referendum is aan een enorme opmars bezig. Iedereen die iets wil tegenhouden die roept: laten we het eens aan het volk vragen en dan brult het volk namens die tegenstanders NEE.
In Nederland proberen mensen bijvoorbeeld met lokale referenda te voorkomen dat er een asielzoekerscentrum in hun gemeente komt. Bezorgde burgers in Zwolle, Sint Annaparochie, Kollum, Den Bosch probeerden allemaal in de afgelopen maanden het volk te laten stemmen over voorgenomen asielzoekerscentra. Die moeten dan kleiner, of ergens anders, of gewoon niet.
Je kan dit soort referenda helemaal kapot-analyseren, maar volgens mij is er één gemene deler en dat is dat het volk vaak zijn hakken in het zand zet. Het volk is vooral inert, bang voor elke verandering, een dood paard. Mensen die afremmen, twijfelen, angstig zijn, zijn bijna altijd in de meerderheid. En de meerderheid zegt dus: ‘laten we alles maar zo houden als het was’. Die eigenschap is zelfs zo voorspelbaar, dat je het volk makkelijk voor je politieke wagentje kan spannen.
De EU moet – voordat alles instort – de migratie terugschroeven
Het Brits referendum van afgelopen donderdag lijkt met die regel te breken. Als het Britse volk echt voornamelijk conservatief en bang was geweest dan hadden ze ‘remain’ gestemd: ‘veilig alles houden zoals het was’. Maar dat gebeurde niet. Ze kozen in meerderheid voor een zeer onzekere toekomst buiten de EU en zetten alles op het spel. Tenminste als je de vraag die in het referendum gesteld werd letterlijk neemt. Maar de kwestie die in referenda wordt voorgelegd is vaak niet de kwestie waar het in referenda om gaat. Het Nederlands referendum over de Europese grondwet in 2005 ging niet over de Europese grondwet. Het referendum over het Oekraïens associatieverdrag in april ging niet over het Oekraïens associatieverdrag. En ook de Britten stemden niet over lidmaatschap van de EU afgelopen donderdag.
Volgens degenen die de campagnes van de UK Independence Party en van de tabloids hebben gevolgd was dat in ieder geval wel duidelijk. UKIP-leider Nigel Farage hamerde eindeloos op al die Oost-Europese werklui die de banen kwamen inpikken. Of al die nare moslims die via de EU zomaar het Britse koninkrijk mochten binnenwandelen. Er verscheen een ‘Leave’-poster die een stroom lopende immigranten liet zien met daarboven in rode letters BREAKING POINT! Dit referendum ging helemaal niet over EU-lidmaatschap. Niemand geeft echt om ‘economische zelfstandigheid’, een van de andere argumenten in het ‘Leave’-kamp. Dit was, net als ze in Sint Annaparochie wilden, gewoon een referendum over een asielzoekerscentrum. De Britten wilden even de brug ophalen. Even genoeg immigranten binnengelaten. Ze stapten per ongeluk ook meteen uit de EU. Het is makkelijk om dan in de aanvallende houding te schieten. Iedereen klaagt over hoe xenofoob en racistisch het Britse ‘leave’-kamp wel niet was, en dat was het ook. Maar net als antisemitisme liggen die spoken altijd op de loer. Als het volk zich bedreigd voelt, bijvoorbeeld door massa-immigratie, dan komen die sentimenten naar de oppervlakte. En de Britten kregen de afgelopen jaren met enorm veel immigratie te maken. Groot-Brittannië is misschien wel de populairste migratie-bestemming binnen de EU. Grote groepen asielzoekers wachten nota bene maandenlang in Calais in mensonterende omstandigheden op een mogelijkheid tot oversteek, omdat ze niet in Frankrijk asiel willen aanvragen, maar aan de overkant van Het Kanaal. Daarbovenop wonen er bijna 3 miljoen niet-Britse Europeanen in het Verenigd Koninkrijk. Misschien was het te veel gevraagd.
Nu de Brexit een feit is, is het aanlokkelijk om over Het Kanaal naar de Britten te schreeuwen dat ze stom zijn geweest, dat ze zich hebben laten leiden door onderbuikgevoelens. Dat alle cijfers erop wijzen dat het EU-lidmaatschap alleen maar goed voor ze is. En immigratie ook. En dat al die extra handen nodig zijn, en uiteindelijk alleen maar economische groei opleveren. Dat ze tegen hun eigen belangen hebben gestemd. Dat kan je roepen. En je kan het straks tegen alle andere EU-burgers roepen die willen dat ook hun land een referendum organiseert om uit de EU te stappen. En straks als de PVV een Nexit-campagne gaat voeren voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 kan je het ook naar hen roepen.
Maar intussen gaat de Europese samenwerking kapot. Brexit is het begin van het einde van de Europese Unie. Misschien moet de EU, in plaats van uitleggen waarom het zo’n goed idee is, de migratie die de Europese burgers voor de kiezen krijgen, iets terugschroeven. Voordat het helemaal instort.