‘Digitale bedrijven doen als de VOC’

Techbedrijven als Facebook, Uber en Airbnb zijn „oude wijn in nieuwe zakken”, zegt de Amerikaanse mediatheoreticus en schrijver Douglas Rushkoff. Het zijn organisaties die nieuwe technologieën ontwikkelen, maar opereren volgens een oud economisch model waarin klanten en werknemers niet centraal staan. Ze wilden ooit mensen met elkaar in contact brengen, maar zijn veranderd in ‘obsessieve groeimachines’, vindt Rushkoff. Zo noemt hij Uber „meedogenloos” naar taxichauffeurs, ziet Facebook volgens hem gebruikers enkel als handelswaar en zorgt Airbnb ervoor dat hotels met goede service verdwijnen.

In zijn nieuwste boek Throwing Rocks At The Google Bus geeft Rushkoff het voorbeeld van bedrijven die kosten besparen door hun secretaresse te ontslaan en te vervangen door een goedkope telefoonbeantwoorder. Deze bezuiniging leidt tot tevreden gezichten bij beleggers, totdat zij een beleggingsadviseur aan de telefoon willen en zélf ervaren hoe vervelend het is om te communiceren met een robot.

Rushkoff waarschuwt dat in ons economische systeem menselijke relaties en vaardigheden steeds minder belangrijk worden. Hij verwacht dat de digitale economie en nieuwe technologieën deze ontwikkeling alleen maar versterken. Met grote gevolgen: Rushkoff voorziet een monopolie-economie waar enkele multinationals leveren aan velen, en waar steeds meer mensen hun baan verliezen aan een efficiëntere machine of goedkopere arbeidskracht.

Want digitale bedrijven produceren niet alleen software, maar worden ook steeds vaker door software draaiende gehouden, waardoor werknemers hun plek aan de onderhandelingstafel verliezen. Rushkoff roept werknemers daarom op „te helpen om ons economisch model opnieuw te programmeren”. Want als jij je er niet actief mee bemoeit, dan beslist iemand anders wel voor jou hoe de toekomst eruit gaat zien.

Op wat voor manier stelt de digitale economie u precies teleur?

„Bedrijven als Google, Amazon en Facebook helpen mensen niet met het verdelen van welvaart, maar halen de welvaart juist bij hen vandaan. Ze willen markten veroveren, in plaats van onderhouden. Het geld dat wordt opgehaald op de beurs wordt gebruikt om te lobbyen voor gunstige regelgeving of om kleinere bedrijven uit de markt te duwen. Die bedrijven verliezen de concurrentiestrijd en verdwijnen uiteindelijk van het toneel. Kijk naar Amazon en de boekwinkels.”

Is het dan erg als Amazon boekwinkels vervangt?

„Ik vind het wel eng, want het doet mij denken aan het bedrijfsmodel waar de Nederlandse VOC mee werkte. Toen werden er slaven en grondstoffen uit andere landen gehaald en verhandeld. Bedrijven als Amazon hebben dezelfde strategie: ze willen monopolies creëren en waarde uit markten halen, net zoals de VOC grondstoffen weghaalde uit kolonies. Bij digitale bedrijven gaat dit proces echter een stuk sneller.”

Rushkoff vergelijkt digitale bedrijven met pizzeria’s die de potentie hebben om te groeien, maar nauwelijks pizza’s verkopen. De eigenaar verkoopt de zaak door aan iemand die het restaurant verder uitbouwt en weer doorverkoopt aan een grotere marktspeler, totdat die wordt opgekocht door een nog grotere, internationale keten. Het draait uitsluitend om de potentie van winst maken. In zijn boek noemt Rushkoff Instagram als voorbeeld: toen de mobiele app vier jaar geleden werd opgekocht door Facebook voor 447 miljoen euro, had Instagram nog 0 euro winst gemaakt.

Waar bent u bang voor?

„Als het zo doorgaat, houden we geen kleine bedrijfjes meer over. Dan staan we niet meer in verbinding met elkaar, maar met grote bedrijven die zoveel mogelijk aan jou proberen te verdienen en tegelijkertijd hun werknemers onderbetalen. Ondertussen komen er ook robots aan, die in de toekomst productiever worden dan jij als werknemer. Uiteindelijk sta jij als mens én als werknemer niet meer centraal bij het bedrijf.”

Is hier iets tegen te doen?

„Bedrijven kunnen veranderen, kijk naar de Amerikaanse yoghurtproducent Chobani: zij hebben 2.000 fulltime werknemers in totaal 20 procent van de aandelen gegeven. Als het bedrijf voorstelt om machines hun werk te laten overnemen zodat het bedrijf winstgevender wordt, dan staan de werknemers daar welwillend tegenover. Want het maakt het bedrijf en dus henzelf rijker.”

En wat kunnen werknemers doen om hun baan te beschermen?

„Wie nu bij een bedrijf werkt en bij vergaderingen zit, kan deel uitmaken van de besluitvorming. Loop naar je baas en bespreek de ontwikkelingen. Ondernemers kunnen met hun vaardigheden dingen zelf gaan maken, zonder daar bedrijven voor nodig te hebben. Als ondernemer kun je ook rijk en succesvol worden zonder de grootste en het beste te willen zijn.”

Zijn er eigenlijk techbedrijven die het wél goed doen?

„Crowdfundingsplatform Kickstarter werkt met een systeem waar aandeelhouders niet kunnen stemmen of hun aandelen kunnen doorverkopen, maar enkel delen in de winst van het bedrijf. Aandeelhouders hebben normaal baat bij groei, maar hier is de missie van het bedrijf veel belangrijker.”