Wat doe jij als de robots straks komen?

Techbedrijven als Facebook, Uber en Airbnb zijn „oude wijn in nieuwe zakken”, zegt de Amerikaanse mediatheoreticus en schrijver Douglas Rushkoff. Het zijn organisaties die nieuwe technologieën ontwikkelen, maar opereren volgens een oud economisch model waarin klanten en werknemers niet centraal staan. De bedrijven begonnen weliswaar met het doel mensen met elkaar in contact te brengen, maar zijn veranderd in obsessieve groeimachines die mensen buitenspel zetten, vindt Rushkoff. Zo vindt hij Uber „meedogenloos” naar taxichauffeurs, gebruikt Facebook volgens hem gebruikers enkel als handelswaar en zorgt Airbnb er voor dat hotels met goede service verdwijnen.

In zijn nieuwste boek Throwing Rocks At The Google Bus gebruikt Rushkoff het concrete voorbeeld van bedrijven die kosten besparen door hun secretaresse te ontslaan en te vervangen door een goedkope telefoonbeantwoorder. Deze besparing leidt bij beleggers weer tot tevreden gezichten, totdat zij iemand van de afdeling beleggersadvies aan de telefoon willen krijgen en zelf ervaren hoe vervelend het is om te communiceren met een robot.

Rushkoff waarschuwt dat in ons economische systeem menselijke relaties en vaardigheden steeds minder centraal komen te staan. Hij verwacht dat de digitale economie en nieuwe technologieën deze ontwikkeling alleen maar versterken. En dat heeft grote gevolgen: Rushkoff voorziet een monopolie-economie waar enkele multinationals leveren aan velen, en waar steeds meer mensen hun baan verliezen aan een efficiëntere machine of goedkopere arbeidskracht. Secretaresse en taxichauffeur zijn volgens hem voorbeelden van beroepen die verdwijnen onder het mom van efficiëntie.

Want digitale bedrijven produceren niet alleen software, maar worden ook steeds vaker door software draaiende gehouden, waardoor werknemers hun plek aan de onderhandelingstafel verliezen. Rushkoff roept werknemers daarom op „te helpen om ons economisch model opnieuw te programmeren”. Want als jij je er niet actief mee bemoeit, dan beslist iemand anders wel voor jou hoe de toekomst er uit gaat zien.

Op wat voor manier stelt de digitale economie u precies teleur?

„Bedrijven als Google, Amazon en Facebook helpen mensen niet met het verdelen van welvaart, maar halen de welvaart juist bij hen vandaan. Ze willen markten veroveren, in plaats van onderhouden. Het geld dat wordt opgehaald op de beurs, wordt niet geïnvesteerd in de producten, maar gebruikt om te lobbyen voor gunstige regelgeving of om kleinere bedrijven uit de markt te duwen. Die bedrijven verliezen de concurrentiestrijd en verdwijnen uiteindelijk van het toneel. Kijk maar naar Amazon en de boekwinkels.”

Is het dan erg als Amazon boekwinkels vervangt?

„Ik vind het wel eng, want het doet mij denken aan het bedrijfsmodel waar bijvoorbeeld de Nederlandse VOC mee werkte. Toen werden er slaven en grondstoffen uit andere landen gehaald en verhandeld. Bedrijven als Amazon hebben dezelfde enslavery strategy: ze willen monopolies creëren en waarde uit markten halen, net zoals de VOC grondstoffen weghaalde uit kolonies. Bij digitale bedrijven gaat dit proces echter een stuk sneller.”

Rushkoff vergelijkt digitale bedrijven met pizzeria’s. Pizzeria’s die er van binnen geweldig uitzien en de potentie hebben om te groeien, maar nog nauwelijks pizza’s verkopen. De oprichter van de pizzeria verkoopt het bedrijfje door aan iemand die het restaurant verder uitbouwt en weer doorverkoopt aan een grotere marktspeler, totdat die uiteindelijk wordt opgekocht door een nog grotere, internationale keten. In dit proces gaat het er niet om of de pizzeria winst maakt, maar enkel over de potentie die het restaurant heeft om winst te maken. In zijn boek noemt Rushkoff Instagram als voorbeeld: toen de mobiele app vier jaar geleden werd opgekocht door Facebook voor 447 miljoen euro, had Instagram nog 0 eurowinst gemaakt.

Waar bent u bang voor?

„Als het zo doorgaat, dan houden we geen kleine bedrijfjes meer over. Dan staan we niet meer in verbinding met elkaar, maar met grote bedrijven die zoveel mogelijk aan jou proberen te verdienen en tegelijkertijd hun werknemers onderbetalen. Ondertussen komen er ook robots aan, die in de toekomst productiever worden dan jij als werknemer. Uiteindelijk sta jij als mens én als werknemer niet meer centraal bij het bedrijf.”

Is hier iets tegen te doen?

„Bedrijven kunnen veranderen, kijk bijvoorbeeld naar de Amerikaanse yoghurtproducent Chobani: zij hebben 2.000 fulltime werknemers in totaal 20 procent van de aandelen gegeven. Als het bedrijf voorstelt om machines hun werk te laten overnemen zodat het bedrijf winstgevender wordt, dan staan de werknemers daar welwillend tegenover. Want het maakt het bedrijf en dus henzelf rijker.”

En wat kunnen werknemers doen om hun baan te beschermen?

„Wie nu bij een bedrijf werkt en bij vergaderingen zit, kan deel uitmaken van de besluitvorming. Loop naar je baas toe en bespreek de ontwikkelingen: staat de klant nog wel genoeg centraal? Het oprichten en doorverkopen van een bedrijf is niet de enige manier om geld te verdienen. Ondernemers kunnen met hun vaardigheden dingen zelf gaan maken, zonder daar bedrijven voor nodig te hebben. Benader mensen direct: als dienstverlener in de zorg kun je bijvoorbeeld best zorg leveren zonder aangesloten te zijn bij een bedrijf. Als ondernemer kun je ook rijk en succesvol worden zonder de grootste en het beste te willen zijn.”

Zijn er eigenlijk techbedrijven die het wél goed doen?

„Crowdfundingsplatform Kickstarter werkt bijvoorbeeld met een systeem waar aandeelhouders niet kunnen stemmen of hun aandelen kunnen doorverkopen, maar enkel delen in de winst van het bedrijf. Aandeelhouders hebben normaal baat bij groei, maar hier is de missie van het bedrijf veel belangrijker.”