Zo versloeg Flavia de Zwitserse populisten

Vorig jaar november zat Flavia Kleiner, toen 25, met campagneleiders van gematigde Zwitserse politieke partijen om de tafel. Ze bespraken het referendum dat drie maanden later zou worden gehouden, over de vraag of buitenlanders met een strafblad voortaan automatisch konden worden uitgezet. De rechts-populistische partij SVP had die vraag op de agenda gezet. „Alle campagneleiders waren tegen automatische uitzetting”, vertelt Kleiner. „Niet één was voor het SVP-voorstel. En toch kwamen ze die dag allemaal met een reden om geen actie te voeren. De een zei: ‘We zitten nu even krap bij kas.’ De volgende wilde zich liever concentreren op een ander referendum. De derde zei: ‘Dit is puur SVP-terrein, dit kunnen we toch niet winnen.’ Ik zat met stijgende verbazing te luisteren. Op het laatst zei ik: ‘Ik ben de jongste hier. Ik heb minder ervaring dan jullie. Maar ik begrijp niet hoe jullie zo kunnen denken. We moeten vechten. Dit is een vreselijk referendum!’”

Kleiner is co-president van de politieke beweging Operatie Libero. Sinds het referendum van februari is ze een ster in Zwitserland. Ze is in Amsterdam voor een internationale conferentie in De Balie over Europa, cultuur en politiek. Kleiner is spontaan, hartelijk en zéér gefocust. Ze heeft een boek over populisme bij zich, van de Duitse politicoloog Jan-Werner Müller. In de kantlijn staan aantekeningen.

De vergadering met de campagneleiders was zo’n moment dat het kwartje viel, vertelt ze. Dat gebrek aan vechtlust. Dat fatalisme. „Ik werd echt kwaad. Ik dacht: geen wonder dat de SVP al sinds midden jaren negentig de grootste partij van Zwitserland is! Geen wonder, ook, dat andere extreem-rechtse en populistische partijen in Europa het zo goed doen! Als niemand terugvecht, als andere partijen hun huiswerk niet doen, dan hebben de populisten een walk-over.”

Uiteindelijk werd de SVP bij het referendum verslagen.

„Ja, en overtuigend ook: met 59 procent. Het was een doorbraak voor ons: voor het eerst sinds de SVP haar opmars begon in 1992 [bij een Europa-referendum, red.] knalde de partij op een muur. Ónze muur. Dit bewijst dat je kunt winnen.”

Hoe hebben jullie gevochten?

„Met een groep studenten van Operatie Libero hebben we het SVP-voorstel over uitzetting helemaal ontleed. Op welke punten is het strijdig met de rechtsstaat, de democratie? Waarom is het cruciaal dat een rechter elke uitzetting individueel beoordeelt? Op die manier hebben we, met solide politieke en juridische argumenten, onze zaak opgebouwd. Steentje voor steentje. De SVP zei: het volk wil automatische uitzetting. Wij zeiden: ons volk niet, jullie spreken niet namens een heleboel Zwitsers. Óns Zwitserland is tegen. Het was essentieel dat we dit gevecht niet op hún terrein aangingen maar op ons eigen terrein.”

Wat is het verschil?

„Op hún terrein, zou betekenen dat we buitenlandse criminelen gingen verdedigen. Dan word je meteen in een hoek gedrukt waar je moeilijk uit komt. Het ging ons erom de rechtsstaat te verdedigen, die in onze ogen cruciaal is voor Zwitserland. Het gevecht ging nu over het soort Zwitserland waar we in willen wonen. Alleen door het debat zó te voeren, konden we het referendum winnen.”

Hoe reageerde de SVP?

„Ze lagen eerst flink voor in de peilingen, maar zagen hun voorsprong slinken. Voor het eerst werden zíj uitgemaakt als on-Zwitsers. Ze werden nerveus. Ze maakten snel een brochure die ze in alle brievenbussen duwden, vol misleidende informatie. Ze schilderden buitenlanders met een strafblad af als ‘criminelen’, terwijl er burgers bij zitten die te hard rijden of één keer in hun leven bij een vechtpartij betrokken raken. Die argumenten fileerden we een voor een. We stuurden onze argumenten naar kranten, zetten ze op Facebook en Twitter. De trolls van de SVP zijn superactief: onder elk krantenartikel zetten ze de reactie van de SVP. Wij gingen daartegenin, consequent. Iedere keer. Dat is een enorme klus. We hebben veel studenten ingezet, gratis, want wij hadden nauwelijks geld. Maar het gebeurde, voor het eerst, en het heeft gewerkt.”

En toen werd jij een bekende Zwitser.

„Heel veel mensen en ngo’s hebben ons geholpen, hoor. Maar op sommige dingen ben ik best trots. Ik wilde met een foto en vijf woorden op de cover van 20 Minuten, het gratis krantje dat 2 miljoen mensen elke dag lezen. Hoe doe je dat, als je boodschap is dat rechters iedere uitzetting individueel moeten beoordelen, dat er, met andere woorden, altijd proportionaliteit moet zijn? Ik heb er lang over nagedacht. ‘Proportionaliteit’ is een belangrijk juridisch principe in dit verhaal. Maar hoe zeg je dat in gewone mensentaal? En ineens had ik het: ‘De rechter is geen machine’. Dat bekte. En het haalde inderdaad de cover van 20 Minuten. Later hoorde ik in een café twee vrouwen aan een ander tafeltje in dialect over het referendum praten. Zegt de één tegen de ander: ‘De rechter is geen machine!’ Dat was een fijn moment.”

Wat was het geheim van de campagne?

„Je moet vechten als een straatkat. We hebben in de politiek te veel consensus gehad. Te veel compromis. De elite kijkt neer op smerige politieke gevechten. Maar vanaf de zijlijn winnen we het gevecht met de SVP nooit. In Nederland, Frankrijk of Oostenrijk geldt hetzelfde. We moeten het terrein dat we aan hen verloren, terugveroveren.”

Vorige week was er weer een referendum met een SVP-vraag. Wéér verloren ze.

„Dat ging over de vraag of asielprocedures sneller moeten verlopen. Wij wilden dat. De SVP was tegen. Op tv hebben we al hun argumenten doorgeprikt. We hebben ook laten zien dat ze hebben gezigzagd: vroeger waren ze namelijk voor snellere procedures. Je moet precies zijn. Anders draaien ze zich eruit.”

Wat is jullie doel? Jongeren politiek actief maken?

„Niet alleen jongeren, iedereen! Wij zijn een groep jonge liberalen die de verlichting willen verdedigen. Niet alleen de individuele verlichting van elke burger maar ook, in de zin van de filosoof Kant, de publieke kant ervan. De Zwitserse democratie is wereldberoemd, maar de laatste tien, vijftien jaar was de fut eruit. Burgers haakten af. Wij willen weer in het openbaar debatten voeren. Democratie moet je onderhouden. Je merkt dat er al meer politieke energie is sinds het referendum in februari. Tegenstanders van de SVP roeren zich meer dan eerst. We hebben al iets losgemaakt.”

Jullie zijn een beweging, geen partij. Waarom?

„Er zijn zoveel partijen. Ze komen en gaan en halen allemaal 10 procent. Je wordt snel deel van het meubilair. Dat willen wij niet. Bovendien, je moet veel goede mensen hebben. Ik was bang dat we die niet zouden vinden, zo snel. We blijven dus liever een groep die campagne voert. We lobbyen bij parlementariërs. We concentreren ons op milieu, buitenlandse handel, migratie.”

Zijn partijen passé?

„Nee. Maar de manier waarop ze functioneren wel. Als je in een partij actief wilt worden, kijken ze niet naar je interesses. Nee, je moet je de eerste tien jaar bezighouden met onderwerpen waar je niets mee hebt. Vroeger deden jongeren dat. Nu niet meer. Ze gaan ergens voor, willen daar alles voor geven en gaan na een poosje weer door. Partijen kunnen daar niet mee omgaan.”