Zo praat de agent over Typhoon

‘Ik betreur dit helemaal niet. Keurig gehandeld van de collega’s aldaar.’ ‘Vooral doorgaan.’ ‘Niks mis met etnisch profileren als het op feitelijkheden is gebaseerd.’

Aan het woord zijn agenten op het intranet van de politie. Op dit (besloten) bedrijfsnetwerk reageren zij op het staande houden van rapper Typhoon vorige week, een gebeurtenis die landelijk tot veel ophef heeft geleid. De rapper werd gecontroleerd omdat de auto waarin hij reed, een grote witte SUV, niet zou passen bij zijn leeftijd (31) en huidskleur (zwart). Typhoon plaatste er een bericht over op sociale media, dat massaal werd gedeeld.

Minister Ard van der Steur (Veiligheid en Justitie, VVD) erkende dat het ging om „etnische profilering”: het staande houden van mensen op basis van hun afkomst of huidskleur. De politie Oost-Nederland bood excuses aan en Typhoon werd uitgenodigd om de politie te voorzien van adviezen. Maar, werd steeds herhaald: etnisch profileren is niet de werkwijze van de Nederlandse politie. Het zou slechts gaan om een betreurenswaardig incident.

Veel agenten denken daar heel anders over. Zo’n 250 politiemedewerkers reageerden de afgelopen dagen op het vertrouwelijke intranet, waar NRC de hand op wist te leggen. De reacties zijn gelekt door een geschrokken politiemedewerker. De overgrote meerderheid verdedigt de controle van Typhoon als geoorloofd en volstrekt normaal:

„Profilering hoort bij politiewerk. Je ontkomt dan niet aan criteria als huidskleur, leeftijd en geslacht. Omdat het nu een bekende persoon betreft wordt er buitensporig veel aandacht gegeven aan deze staande houding.”

Bij sommige agenten zijn de excuses van de politie in het verkeerde keelgat geschoten. Het voelt als „een trap na”. De agenten die Typhoon aanhielden, deden toch immers gewoon hun werk, niet anders dan normaal?

Onderbuikgevoel

Uit de conversaties op het intranet blijkt een kloof te bestaan tussen de visie van de politieleiding en de manier waarop een deel van de agenten hun dagelijks werk verricht. Politietop en minister houden vol dat etnisch profileren slechts incidenteel voorkomt, maar agenten zeggen dat het „aan de orde van dag” is.

Sterker nog: het is zelfs beleid bij de politie om op basis van een onderbuikgevoel mensen staande te houden, is de overtuiging van diverse agenten. Dit beleid noemen zij de ‘patseraanpak’. Hierbij kijken agenten uit naar jonge mannen die zich verplaatsen in opvallend dure auto’s. Op deze manier zijn „behoorlijk wat daders opgepakt en misdrijven opgelost”.

Maar zodra een onterechte controle in de media komt, zoals in het geval van Typhoon, krijgen agenten die het beleid uitvoerden opeens de schuld, zo verwoordt een van hen:

„Wat moeten we nou! Patsers controleren of niet? Controleer je een keer een patser, krijg je deze reactie. En vlug je excuses aanbieden natuurlijk!”

Ze beklagen zich erover dat politieleiding niet voor ze opkomt. Er zou met twee maten worden gemeten:

„Iedereen binnen onze organisatie is vol lof als Roemenen, Polen en Bulgaren vaak zonder enige aanleiding gecontroleerd worden. Waar is de kritiek dan, vraag ik me af. Of komt er alleen kritiek als er sprake is van een kleurtje?”

Om effectief te werken moeten agenten de keuze of zij iemand staande houden, kunnen baseren op hun onderbuikgevoel, schrijven ze. Etnische achtergronden spelen daarbij nou eenmaal een rol. Een aantal agenten zegt te weten dat strafbare feiten „aantoonbaar vaker” worden gepleegd door mensen van een bepaalde etnische afkomst. „Statistieken ondersteunen deze feiten”, het zou „misplaatst” zijn dit te ontkennen.

„Indien blonde knappe meisjes vaak betrokken zijn bij criminele activiteiten is het in mijn ogen niet vreemd dat deze groep mensen meer aandacht krijgt van de politie.”

Amnesty International, dat zich inzet tegen etnisch profileren, zegt in reactie „geschrokken” te zijn van de uitgelekte intranetreacties. „Agenten vinden controles zoals die van Typhoon blijkbaar normaal”, zegt Gerbrig Klos. „Weinig agenten lijken zich te realiseren dat zo’n controle voor een burger – al helemaal als het de zoveelste onterechte controle is – een ingrijpende ervaring is. Het toont des te meer aan dat het tijd is voor duidelijkere regels rond controles op straat.”

Zwarte Piet

Dat het incident met rapper Typhoon tot ophef heeft geleid, is volgens veel reacties op het intranet te wijten aan het racismedebat, dat in Nederland de afgelopen tijd is opgelaaid.

„Begrijpen de mensen met een getinte/donkere kleur dan niet dat de misdaad vaak bij de allochtone Nederlanders te vinden is? Beetje (heel erg) struisvogelgedrag”

Agenten refereren herhaaldelijk aan de discussie rond Zwarte Piet, die nu „over de rug van de diender” zou worden gevoerd:

Een aantal agenten adviseert collega’s om dan maar te verzwijgen dat iemand vanwege zijn etnische achtergrond is staande gehouden. „Laat voortaan de huiskleur weg uit je bevindingen en alles komt goed.” Of: „Hou je mond, geef het rijbewijs terug en wens de bestuurder een fijne reis verder. Voorkomt veel ellende.”

Overigens zijn er ook andere geluiden op het intranet te vinden. Sommige politiemedewerkers tonen zich geschokt door de reacties van hun collega’s, of zeggen zich te schamen.

„Pff. Na het lezen van een paar reacties op dit item, weet ik weer wat er goed mis is binnen deze organisatie. Zucht…”

Een ander is verbaasd dat collega’s zich „racistisch” uitlaten op het intranet van de politie. Alle reacties worden gedaan onder eigen naam en personeelsnummer. Een aantal uitlatingen is inmiddels verwijderd, zo staat er.

Ongenuanceerd

De Nationale Politie zegt op de hoogte te zijn van „soms zeer ongenuanceerde” reacties op het intranet. Agenten die zich opgepast hebben uitgelaten, krijgen een gesprek met hun leidinggevende of hebben dat al gehad. Volgens de woordvoerder betekenen de reacties niet dat „etnisch profileren schering en inslag is binnen de politie”. Wel laten ze zien hoezeer de discussie binnen de politieorganisatie leeft. „Politiemensen moeten in een fractie van een seconde handelen op basis van een vermoeden dat zij pas in een later stadium kunnen verifiëren.” Veel van de reacties op het intranet gaan juist over dat vraagstuk: hoe beslis je?

Dat is nog vaak een ongrijpbaar iets, als je het intranet mag geloven. Woorden die veel vallen: „instinct”, „gevoel”, „ervaring”, „indruk”, en „onderbuik”. Een agent verwoordt het zo:

Casus: u krijgt een melding van een oude dame die het bureau binnensnelt met de mededeling dat ze zojuist beroofd is en dat de man in kwestie nog in de straat loopt. U snelt naar buiten en ziet daar inderdaad 2 mannen lopen. Eentje in een driedelig kostuum en eentje met een donkere huidskleur, verlopen uiterlijk en een verschoten jas. Welke heer grijpt u als eerste in de kraag?????? I rest my case...