‘Ik vertrouw de Oekraïeners niet’

Hij is een beetje gaar, zegt Eliot Higgins (37), de oprichter van onderzoeksgroep Bellingcat, bekend van onthullingen over de oorlogen in Syrië, Oekraïne en de MH17. Vrijdagochtend vroeg ingevlogen vanuit zijn woonplaats Leicester in Engeland om in Utrecht te spreken op een tech-event. Daarna vliegt hij direct weer terug. Reizen is onderdeel geworden van zijn leven sinds hij zijn persoonlijke weblog uitbouwde tot een netwerk van twintig vrijwilligers wereldwijd die gespecialiseerd zijn in onderzoek via open bronnen op internet.

In Nederland werd Higgins bekend door kort na de MH17-ramp al met foto- en videomateriaal aan te tonen dat de separatisten in Oost-Oekraïne de beschikking hadden over Boek-luchtdoelraketten van het Russische leger. Higgins en zijn collega’s speuren open bronnen op internet af, zoals Facebook, Twitter en YouTube, op zoek naar aanwijzigen voor de verantwoordelijken van oorlogsmisdaden. Rusland, de Verenigde Staten, Islamitische Staat; ze kunnen allemaal onderzoeksterrein zijn.

Higgins geeft spreekbeurten, traint journalisten, maar ook politieagenten die online speuren naar kinderpornografie. Hij reist voor denktank Atlantic Council door Oost-Europa om ook daar de methode van onderzoek via sociale media aan de man te brengen. Dat laatste levert hem inkomsten op, wat vooral zijn vrouw erg prettig vindt. Toen Higgins nog werkloos was, vroeg ze hem regelmatig wat hij nu eigenlijk wilde bereiken met al dat gezoek op internet. Ondertussen staan de financiers voor hem in de rij. „Ik krijg regelmatig bedragen met zes nullen aangeboden”, zegt Higgins aan een tafeltje in de Utrechtse Jaarbeurs.

Naast de Atlantic Council ging hij eind vorig jaar in zee met Google en praat hij nu met de Open Society Foundations, een mensenrechten- en democratiestichting van de Amerikaans-Hongaarse miljardair George Soros.

De Atlantic Council heeft volgens Higgins „vriendschappelijke banden” met de NAVO en ook Soros, financier van het Nederlandse ja-kamp tijdens het Oekraïnereferendum, is bij vrienden van Rusland niet erg geliefd.

Wat is Higgins met Bellingcat van plan en hoe bewaakt hij zijn onafhankelijkheid?

U werd er al vaak van beschuldigd vooral Rusland te belasteren. Dat wordt er met een werkgever als de Atlantic Council niet beter op.

„Dat weet ik niet. Mensen die willen zeggen dat ik bevooroordeeld ben, zeggen dat toch wel. De methoden die we gebruiken zijn transparant, dus iedereen die er wat tijd in stopt kan controleren wat we doen.

„We onderzoeken ook de Westerse luchtaanvallen in Syrië en trekken aan de bel als daar burgerslachtoffers vallen. We hebben bijvoorbeeld een Amerikaanse aanval met kruisraketten op Syrië onderzocht en met behulp van Facebook en foto’s die mensen ons stuurden aangetoond dat er veel burgerslachtoffers waren gevallen, terwijl het Pentagon dat ontkende. Dat wordt dan niet opgepikt door Westerse media.”

Hoe verklaart u dat?

„Ik denk dat het wat minder sexy is voor een journalist als Amerika iets heeft gedaan. Het verbaasde me en het irriteerde me. Want dan krijg je dat mensen zeggen: nou, je bent wel erg anti-Russisch. Terwijl ik naar beide kanten kijk.”

Ook nu u voor de Atlantic Council werkt?

„Ja. Al is het wel zo dat de hele mediastrategie van de Russen uit liegen bestaat. Wij controleren hun beweringen en tonen aan dat ze liegen. En dan zitten ze vast.”

Denkt u dat dat hun strategie is, zoveel mogelijk mist creëren?

„Ik denk dat dat er een onderdeel van is. En daarom denk ik dat ons werk redelijk effectief is. Enkele dagen na het neerhalen van de MH17 gaf het Russische ministerie van Defensie een persconferentie. Van alles wat ze daar hebben gezegd, hebben wij aangetoond dat het leugens zijn. En dit gaat over de moord op 298 mensen.

„Binnenkort komen we met een samenvattend rapport van ons werk over de MH17, dat net als eerdere rapporten naar het Joint Investigation Team gaat dat de toedracht van de ramp onderzoekt. Ons wordt vaak verweten dat we geen experts zijn, dus zijn we bij deskundigen langs geweest om ons werk te laten controleren. Straks kunnen wij experts leveren die bevestigen wat wij hebben gezegd over Rusland en het vervalsen van bewijs.”

Toch leeft bij veel mensen die de MH17-zaak volgen het idee dat ook de Oekraïeners wat te verbergen hebben, bijvoorbeeld omdat zij nooit met radarbeelden zijn gekomen.

„Ik vertrouw de Oekraïeners ook totaal niet.”

Waarom niet?

„Ik zal een voorbeeld geven. Enkele dagen voordat de MH17 werd neergehaald, werd een gebouw in Shizne geraakt, waarbij burgerslachtoffers vielen. De Oekraïeners claimen dat een Russisch toestel de grens over was gevlogen en er verantwoordelijk voor was. Die uitleg is totale onzin.”

Wat vindt u van de Nederlandse politicus Pieter Omtzigt, die het kabinet veel kritische vragen stelt over de MH17?

„Ik denk dat er nog belangrijke vragen zijn die beantwoord moeten worden door de Nederlandse en Oekraïense regeringen.”

Zoals?

„Nou, als Rusland internationale regels schendt over het verstrekken van radarbeelden, waarom doet niemand daar dan wat aan? Heeft de Oekraïense regering primaire radarbeelden? Ja of nee? Er worden geen duidelijke antwoorden gegeven. Dat schept ruimte voor samenzweringstheorieën en gerechtvaardigde zorgen. Ik weet dat Omtzigt vaak wordt verweten dat hij te pro-Russisch is, maar persoonlijk vind ik dat grote onzin.”

Maar u denkt wel dat de MH17 is neergehaald met een Boekraket van het Russische leger?

„Voor mij is dat 100 procent zeker.”

Bent u nooit bang dat de Russen u wat aan zullen doen?

„Ik ben in Leicester ooit achterna gezeten door een tv-ploeg van Russia Today, wat vervelend was.”

Ik bedoel meer zoiets als Litvinenko overkwam (voormalig KGB-kolonel die werd vergiftigd, red.)

„Als ik voor de Atlantic Council naar Oost-Europa reis, zorgen ze wel voor bescherming. Maar verder is er niet zoveel dat ik kan doen. Het volgende huis dat ik koop zal wel een muur, een poort en een camera hebben. Maar dat is het wel.”

U ontvangt sinds enige tijd geld van Google. Waarom betalen zij u?

„Ze betalen me zonder er voorwaarden aan te verbinden. Ik maak natuurlijk wel veel gebruik van Google-producten, dus wellicht beschouwen ze het als reclame.”

Hoeveel betalen ze?

„Genoeg om mezelf, één medewerker en de website van te bekostigen.”

Wat zijn uw verdere plannen met Bellingcat?

„Ik praat op dit moment ook met de Open Society Foundations van George Soros. Het is de bedoeling om twee extra betaalde krachten aan te nemen en de Bellingcat-website volledig in het Russisch te vertalen. De stad waar vandaan wij het meeste bezoek ontvangen is Moskou. Zodra we iets in het Russisch publiceren, krijgen we heel veel aandacht in Russischtalige media die niet door de staat worden gecontroleerd.

„Daarnaast ga ik op zoek naar andere financiers, om niet van enkele partijen afhankelijk te zijn. Uiteindelijk wil ik via Bellingcat zoveel mogelijk journalisten trainen in onderzoek via open bronnen en zoveel mogelijk onderzoek doen voor media, zonder dat ze ons daarvoor hoeven te betalen. Het grootste probleem is namelijk dat er bij media steeds minder geld is voor diepgravend onderzoek.”

U hebt een vrouw en twee kleine kinderen. Wat vinden zij ervan dat u al uw tijd hierin steekt?

„Gelukkig zit ik niet vast aan kantooruren, maar soms ben ik wel opeens een hele week op pad.”

Wat vindt uw vrouw daarvan?

„Mijn vrouw is een stuk gelukkiger nu ik een vast inkomen heb via Google. Eerst leefde ik van crowdfunding. Maar er is niets stressvoller dan dat, omdat je nooit weet of je je hypotheek nog wel kan betalen. Nu is iedereen blij.”