Wie luistert nog naar analyse van doodgraver Gorbatsjov?

Michail Gorbatsjov, doodgraver tegen wil en dank van de Sovjet-Unie, vindt het een kwarteeuw na dato nog steeds onverteerbaar dat die staat in 1991 in het niets is verdwenen. Deze week kwam die frustratie weer naar buiten. Ter gelegenheid van het verschijnen van The New Russia, de Engelse vertaling van zijn laatste boek, Posle Kremlja (‘Na het Kremlin’), zei Gorbatsjov tegen The Sunday Times dat er geen crisis rond de Krim zou zijn als de Sovjet-Unie nog had bestaan. Prima dus dat Vladimir Poetin het schiereiland heeft herenigd met Rusland. Hij zou vanuit het Kremlin hetzelfde hebben gedaan, zei de ex-partijchef in de Britse krant.

Potsierlijk? Ja.

Als het Kremlin in zijn tijd ergens gewelddadig ingreep, draaide dat steevast op fiasco’s uit. Zijn interventies in Georgië (1989), Litouwen en Letland (1991) hebben de ondergang van de Sovjet-Unie eerder bespoedigd dan afgeremd. En toen het er uiteindelijk op aankwam, tijdens de KGB-coup van augustus 1991, zat Gorbatsjov zelf opgesloten in de staatsdatsja bij Foros. Op de Krim, dat weer wel.

Kan Poetin deze steun toch in zijn zak steken? Nee.

Putschisten

Begin maart vierde Gorbatsjov zijn 85ste verjaardag met circa 150 gasten. In een hotel had radiostation Echo van Moskou, dat in 1991 een cruciale rol speelde in het verzet tegen de putschisten, een banket aangericht. Uit betrouwbare bron – slechts één bron, ik hou een slag om de arm – hoorde ik dat het soms genant was. Hoofdredacteur Aleksej Venediktov van Echo van Moskou had wederom geen das om en was ook niet bij de kapper geweest. Hoe dat oogt? Venediktov ziet eruit als Catweazle. Volgens mijn (vrouwelijke) bron hadden sommige vrouwelijk gasten lak aan het decorum dat past bij een feest voor een 85-jarige staatsman. Ze hadden geen pumps maar stiletto’s uit de kast getrokken.

Ik zou hetzelfde hebben gedaan met de Krim

Michail Gorbatsjov, oud-Sovjetleider

Rocker Andrej Makarevitsj – naar Nederlandse maatstaven pakweg Marco Borsato – had wel oog voor decorum. Op zijn gitaar begeleidde de popster Gorbatsjov in het duet Oude brief, een lied uit 1929 van de Oekraïense zangeres en oorlogsheld Claudia Sjoelzjenko (1906-1984) dat de Oekraïense moeder van Gorbatsjov de jonge Misja al had bijgebracht.

Dat uitgerekend Makarevitsj zijn gitaar ter hand nam, was een indicatie dat Poetin de ex-president niet in zijn kamp heeft. Makarevitsj heeft zich in 2014 openlijk uitgesproken tegen de annexatie van de Krim. Sindsdien worden zijn concerten vaak afgelast omdat er ineens geen zaal beschikbaar blijkt. Makarevitsj is niet de ruigste rocker van Rusland, wel een consequente. „De Sovjetmacht heeft altijd gescheten op de mens – dat is niks nieuws. Maar dat we op onszelf zijn gaan schijten en niets hebben geleerd – dat is verschrikkelijk.”

Brezjnev-toestanden

Gorbatsjov is net zo verbluft over het gemak waarmee het Kremlin de glasnosttijd heeft weten terug te draaien naar ‘Brezjnev-toestanden’. „De derde termijn van Poetin was een fout”, schrijft Gorbatsjov in The New Russia. „Het regime heeft zich opgesloten in een bunker achter een ondoordringbaar schild vol trucs, machtsmisbruik en hypocriete wetgeving”. Rusland staat voor een „historische keuze”: voor echt maatschappelijk leven of voor „paternalistisch bureaucratisch leiderschap”.

Er is wel haast bij. „Nog een jaar of vijf, zes en Rusland komt niet meer uit deze doodlopende straat.”

Gorbatsjov weet dat het gewone volk hem niet pruimt en dat Poetin speelt met die haat. Analytisch is dat niet zo sterk. Maar een opportunist is hij niet.

Ondanks zijn wrok en wroeging over het noodlot van zijn ‘menselijk socialistische’ Sovjet-Unie is de uitsmijter van Gorbatsjov: „Ja, Rusland heeft een sterke leider nodig, maar niet een Führer of een Stalin.”