‘Liefde kan ook na het huwelijk komen’

Een foto van een jonge bruid met een jas over haar hoofd. Die fungeert als een sluier, haar gezicht mag door niemand gezien worden. Ernaast een man, jongen nog eigenlijk, in een te groot zwart pak. De bruiloft van twee jonge Syriërs in het vluchtelingenkamp Zaatari in Jordanië. Op de achtergrond staan witte tenten.

Aan de andere kant van de wereld trouwen twee Amerikanen in een wapenwinkel. Ze poseren met kalasjnikovs. „Het is hetzelfde: liefde en wapens. Het gaat allebei om veiligheid”, zegt de bruidegom.

Hoe kun je meer te weten komen over culturen? Door aanwezig te zijn bij bruiloften, zegt de Belgische fotograaf en journalist Lieve Blancquaert (52). Voor haar nieuwe project Wedding Day, waarvan zowel een boek als documentaire is gemaakt, reisde zij naar twaalf landen over de hele wereld om bruiloften bij te wonen. De VPRO zond gisteren de eerste aflevering van de negendelige serie uit.

Eerder maakte Blancquaert eenzelfde serie over geboortes: Birth Day. Tijdens haar reizen voor dat project ontstond het idee voor Wedding Day, zegt Blancquaert in een restaurant in haar woonplaats Gent. Terwijl ze met haar vingers een krabbenpoot ontleedt, vertelt ze over een wanhopige Indische vrouw die bevallen was van haar achtste en negende dochter, een tweeling. Ze had geen enkele zoon. Voor iedere dochter moet een bruidsschat betaald worden, en later zullen ze allemaal bij hun schoonfamilie wonen. De moeder zal arm achterblijven. „Toen werd de invloed van het huwelijk mij duidelijk. Het gaat niet om de huwelijksvoltrekking zelf, maar om de cultuur eromheen.”

Geboortes, bruiloften. Vanwaar de interesse in de mijlpalen van het leven?

„Omdat alles in het leven daaraan verbonden is. Wat het betekent om een vrouw of man te zijn, arm of rijk, zwart of wit. Je leert het meest over een cultuur door te kijken naar geboorte, huwelijk en dood en alles wat daaromheen gebeurt.”

U bent zelf niet getrouwd.

„Nee, en ik ga het ook niet doen. Tijdens mijn reis heb ik beseft dat vrouwen hier een enorme vrijheid hebben. Ik zal niet gestenigd worden omdat ik twee kinderen heb zonder getrouwd te zijn. Wij hebben een enorm zelfbeschikkingsrecht waar ik graag gebruik van maak. In andere culturen beslist een familie of gemeenschap over een kind.”

In uw boek bent u uitgesproken negatief over de positie van vrouwen binnen het gearrangeerde huwelijk. Hoe schakelt u die mening uit als journalist?

‘Ik ben niet getrouwd en dat ga ik ook niet doen. Ik maak graag gebruik van ons zelfbeschikkingsrecht’

„Dat is moeilijk en ik ben daar tijdens de opnames heel bewust mee bezig. Mijn team roept mij terug als ik te veel interfereer in het verhaal van een geïnterviewde.”

Als de camera uit was, hielden Blancquart en haar team zich soms niet langer afzijdig. Bijvoorbeeld toen Blancquaert een Nepalese weduwe van zeventien met drie kinderen interviewde. Als weduwe word je daar verstoten door je familie. Hertrouwen is er niet bij als je geen maagd meer bent. „Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen met iemand te praten die aan het omkomen was van de honger en daarna weg te lopen. Na het interview kocht ik drie geiten voor haar op de markt.”

Wanneer Blancquaert vertelt over de ondergeschikte rol van vrouwen en gearrangeerde huwelijken, wordt ze boos. „Het raakt me omdat ik vrouw ben, en moeder van een dochter.”

Blancquaert moest met name in Nepal en India haar emoties onder controle houden. Waarom huwelijkt een vader zijn vierjarige dochter uit? Hoe jonger de uitgehuwelijkte dochter, hoe lager de bruidsschat. „Ik vroeg een man met vier dochters daarnaar, terwijl mijn bloed tegelijkertijd kookt, een vierjarige uithuwelijken kun je niet maken!” Focussen op het waarom, de druk van de gemeenschap en de armoede. Dat hielp haar afstand te nemen.

Hoezeer het huwelijk een economische aangelegenheid is, werd Blancquaert tijdens haar reis duidelijk. Ze was in Nepal op het moment dat daar eind april 2015 een verwoestende aardbeving plaatsvond. „Ik zat net een kopje thee te drinken toen ik honden hoorde huilen, op een heel angstaanjagende manier. Voor ik het wist, sleurde een vrouw mij weg bij het huis en duwde ze me op de grond. Alles bewoog. Het was heel eng.”

In de provincie waar Blancquaert was, Rautahat, zo’n driehonderd kilometer ten zuiden van de hoofdstad Kathmandu, zijn weinig mensen omgekomen. Maar iedereen was in paniek, vanwege familie in de Nepalese hoofdstad. Toch ging het kindhuwelijk dat gepland stond gewoon door, terwijl de grond trilde van de naschokken. „Een bezoeker van het huwelijk zei me: ‘Er zullen na vandaag meer kindhuwelijken zijn dan ooit in Nepal, omdat deze aardbeving de economie ruïneert’.”

Blancquaert pauzeert even. „Eigenlijk had ik niet gewild dat het huwelijk doorging. We hadden kunnen zeggen: wij betalen haar opleiding, laat haar studeren. Maar één meisje helpen lost het probleem niet op. Laten zien wat er gebeurt, daar gaat het om.”

Wat was het mooiste moment tijdens uw reis?

„Dat was in Juchitán de Zaragoza, Mexico. Een feest vroeg in de ochtend na een ontmaagdingsritueel.” Dat werkt zo: een man die met een vrouw wil trouwen ontvoert haar. Dat gaat met een knipoog, de vrouw weet dat het gaat gebeuren, maar haar familie niet. Thuis maakt de man zijn moeder wakker om te vragen of zij kan controleren of zijn gekozen vrouw ‘in orde is’, nog maagd is. Zijn moeder ontmaagdt haar dan met een zakdoek en haar vinger. Als er bloed op de zakdoek komt is er meteen een feest.

Blancquaert: „Ik kwam ’s morgens aan in een kamer vol dikke vrouwen in traditioneel kostuum. Iedereen was stomdronken van het bier en de tequila. En op een altaar lag een zakdoek met bloed. Daarnaast een glunderende bruid… Absurd.”

U bent in landen geweest die niet bepaald bekend staan om persvrijheid. Kon u tijdens de opnames vrij met iedereen spreken?

„Het was niet de persvrijheid van een land, maar dat van een gezin dat soms lastig was.”

Blancquaert kreeg niet altijd toestemming van mannen om met hun vrouwen te praten. „In het vluchtelingenkamp in Jordanië vroeg ik of ik een gesprek met de bruid mocht, een achttienjarig meisje. Dat mocht niet. Haar man zei: ‘Ik weet niet of zij met u kan praten, want ze heeft nog nooit met iemand gepraat die geen familie is’.”

Na de opnames van Birth Day kwam u erachter dat tolken niet altijd alles wat gezegd werd vertaalde. Hoe ging dat bij Wedding Day?

„Beter, maar nog niet altijd goed. In China bijvoorbeeld. We spraken in ieder land met een ouder koppel, want als je meer wilt weten over huwelijkservaringen, heb je weinig aan een net getrouwd koppel. Aldaar vroegen we aan de man wat het geheim van het huwelijk is. Hij zei: tolerantie, geduld en respect voor elkaar. Vervolgens zei hij tegen zijn vrouw, die naast hem zat: zeg jij nu maar hetzelfde. Dat deed ze. Ze mocht haar eigen mening niet geven. En dat deel had de tolk niet vertaald.”

Wat heeft u geleerd over het huwelijk?

„Dat liefde ook na het huwelijk kan komen. Het ja-woord mag dan een rationele keuze zijn, dat betekent niet dat liefde niet kan groeien en dat bij elkaar blijven geen beslissing kan zijn. Een Indische man zei tegen mij: ‘Ik werd na twee jaar huwelijk verliefd op mijn vrouw. Het groeit gewoon’.”

Voor Westerlingen is dat moeilijk voor te stellen. Trouwen doen wij sowieso steeds minder. Blancquaert: „En dat is uniek. In verreweg het grootste deel van de wereld is je trouwdag de belangrijkste dag uit je leven. Ook als je in een vluchtelingenkamp in Jordanië zit. ”