Friezen ondervraagd over JSF

Jakoba Helbig (58) staat in haar ruime achtertuin, aan de rand van het dorp Marsum. Uitzicht op weilanden, bomen en in de verte een kerktorentje. Hemelsbreed een paar honderd meter van de vliegbasis Leeuwarden. Het zonnetje breekt aarzelend door het wolkendek. „Daar komt-ie”, zegt haar man Jacob (59). En ja, daar is-ie dan, de F-35 ofwel de Joint Strike Fighter, het nieuwe gevechtstoestel van de luchtmacht. De eerste belevingsvlucht is begonnen. Jakoba Helbig tuurt naar boven. Met bulderend geraas vliegt het tweestaartige vliegtuig over. Ze drukt haar vingers in haar oren. „Wat een dof, donker geluid.” Je voelt het hier, zegt ze, als ze op haar maag wijst.

Daarna vliegt de hun vertrouwde F-16 over. „Ja, die is veel slanker en minder zwaar”, vindt haar man. „De F-35 klimt sneller en hoe sneller hij stijgt, hoe langer je het geluid hoort. Ruik je de kerosine?” Een lichte petroleumlucht hangt in de lucht. „Vooral bij oostenwind is dat verschrikkelijk.”

Elektronische enquête

Hoeveel lawaai maakt de nieuwe straaljager, de F-35? Ongeveer 1.000 inwoners van de dorpen Marsum, Jelsum en Koarnjum konden gistermiddag en –avond via een elektronische enquête het geluid van het gevechtstoestel beoordelen. De vliegtuigen maakten een start, landing, een bocht en een lus zoals de F-16’s die normaal gesproken vanaf de Leeuwarder vliegbasis maken. Ter vergelijking vlogen die ook voorafgaand aan de testvlucht van de F-35. De elektronische enquête wil antwoord op drie vragen: is het geluid harder of zachter, hoger of lager en ervaren mensen meer of minder trillingen?

Helbig zit buiten achter zijn laptop. Hij vertelt dat veel Marsumers zijn geschrokken toen maandagavond twee F-35’s arriveerden op de vliegbasis. „Het was echt heftig.” Zijn vrouw: „Wij zijn geen zeurderige types, maar dat lawaai was zo erg: mijn binnenste kwam naar buiten.”

Ze wonen 29 jaar in het huis en willen er niet weg. Maar toch. Helbig vertelt dat hij overweegt hun woning te laten taxeren. „Dan heb je wat in handen als hij eventueel moet worden gesloopt.” Want in het slechtste geval is afbraak de enige optie als de JSF niet binnen de wettelijke geluidscontouren blijft. En daar houdt hij rekening mee. “Verder isoleren kan niet. Het enige dat we nog kunnen doen is een huis om het huis heen zetten.”

Op straat in Marsum staat Greetje Buma. Het geluid van het nieuwe paradepaardje van defensie vond ze meevallen. “Het bromde alleen wat langer door.” Veel erger vond ze de stank. “De kerosinelucht, die viel echt op. En hij bleef ook lang hangen.” Ze woont 23 jaar in het dorp en ja, ook zij is gewend aan het geluid van de F-16’s. De piloten houden zich over het algemeen aan de instructies om bij het aanvliegen en opstijgen een soort lus om het dorp te maken, zodat het lawaai minder erg is.

Lange meetmast

In het dorp Jelsum staat Waling Dijkstra in de voortuin van zijn riante woonboerderij, naast een zeven meter lange meetmast. Een technicus van technologiebedrijf INCAS3 tuurt op zijn iPad naar tabellen. Dijkstra: „Belevingsvluchten prima, maar je moet ook gewoon meten. En ik wil een volstrekt onafhankelijke geluidsmeting.” De ondernemer betaalt die uit eigen zak. Ook in Marsum heeft hij vandaag een mast laten neerzetten. Dan ook hier: de langverwachte F-35. In de verte zijn de lichtjes zichtbaar en ze komen steeds dichterbij. Dijkstra staat met zijn smartphone klaar om te filmen. Het toestel daalt en scheert over de puntdaken. De daling gaat gepaard met een luide aanhoudende fluittoon. „Hoorde je dat?” vraagt Dijkstra. „Afschuwelijk, wat een irritante piep.” De geluidsmeter slaat uit naar 108 decibel. „En meiden wat vinden jullie ervan?” vraagt hij aan zijn twee dochtertjes. „Nou, de F-16 is ook heel hard”, antwoordt de een.

Een man werd maandagavond bijna van zijn fiets geblazen toen de JSF overvloog

Overbuurman Hinco Ypma vindt het geluid van de F-35 meevallen. „Ik kom net thuis en hoorde de JSF overkomen. Wat me wel direct opviel is de krachtige turbulentie.” Ook in Marsum is die bekend. „Een man werd maandagavond bijna van zijn fiets geblazen toen de JSF overvloog”, weet Jacoba Helbig.

Buiten op een terrasje van buurman Titus Sinnema rolt Jelsumer Gerard Veldman een shagje. „De verwachting was dat de F-35 aanmerkelijk meer geluid zou produceren dan de F-16 en dat is wel uitgekomen”, verklaart hij. „Maar soms hoorde ik geen verschil met een F-16. Meer of minder gas geven, hoger of lager vliegen, dat kan allemaal meespelen bij de mate van geluid.” „En in zekere zin wen je eraan”, vult Sinnema aan. Veldman: „Ja, hoor je een F-16 voor het eerst dan denk je: wat een bak herrie. Daarna raak je eraan gewend en hoor je het amper meer. Misschien is dat bij de JSF ook zo.”