De eenzame leider hoeft helemaal geen medelijden

“Als leidinggevende heb ik wel eens vol in de wind gestaan”, zegt directeur Jos van Kessel (53) van Schouten en Nelissen, een bedrijf dat trainingen en opleidingen verzorgt. Van Kessel heeft in zijn loopbaan onpopulaire beslissingen moeten nemen.

„Ik moest werknemers vertellen dat we hun afdeling gingen opheffen bijvoorbeeld, dat leverde veel kritiek op. Misschien was het wel een logische beslissing, maar het komt mensen nooit goed uit. Zoiets is confronterend. Ik voelde mij als eindverantwoordelijke toen best alleen.”

Abel Slippens (64) herkent dat gevoel. „Winnen doe je samen, verliezen doe je alleen”, aldus de ex-topman van groothandel en familiebedrijf Sligro. Ook hij kreeg te maken met spanningen, ergernissen en teleurstellingen.

„Ik noemde mezelf nooit een ‘topman’ maar een tobman. Moeilijke besluiten neem je helaas altijd in eenzaamheid.”

Janka Stoker, hoogleraar Leiderschap aan de Universiteit van Groningen, en Joris Lammers van de Universiteit van Keulen, deden onderzoek naar eenzaamheid in organisaties. In samenwerking met NRC vroegen hebben de onderzoekers 600 NRC-lezers gevraagd op een schaal van 5 punten aan te geven hoeveel macht en eenzaamheid zij ervaren binnen hun bedrijf. Eenzaamheid werd bijvoorbeeld gemeten door mensen te vragen of zij vaker in het gezelschap van anderen willen zijn.

Wat bleek? It’s lonely at the top, but also at the bottom. Vooral mensen in hoge functies met veel verantwoordelijkheden én werknemers aan de onderkant van een organisatie voelen zich eenzaam. Gelukkig verdwijnt de eenzaamheid binnen die laatste groep vanzelf als deze mensen zij meer macht krijgen, bijvoorbeeld door een promotie. Eerder onderzoek van Adam Waytz van de Amerikaanse Northwesternuniversiteit laat namelijk zien dat machtige mensen minder behoefte hebben ergens bij te horen, en dus minder eenzaam zijn.

Weinig contact

Toch geldt dit maar tot op zekere hoogte, ontdekten Lammers en Stoker. Een persoon met érg veel macht, zoals een directeur, staat zo weinig in contact met collega’s, dat hij of zij ze zich toch eenzaam zal gaan voelen. Macht zorgt kortom voor twee effecten: je hebt minder de behoefte ergens bij te horen, én je staat er vaker alleen voor.

Van twee kanten kritiek

Janka Stoker denkt daarom dat managers in het midden van de organisaties een bijzondere positie hebben. „Dit soort managers heeft hebben het vaak moeilijk, omdat ze tussen de top en de werkvloer instaan en vaak van beide kanten kritiek krijgen.” Maar juist zij komen er in het onderzoek het beste uit. Stoker: „Middenmanagers hebben weliswaar macht, maar staan tegelijkertijd in contact met alle collega’s. Een goede combinatie.”

‘Machtige mensen zijn tevredener over hun seksleven’

Maar kan eenzaamheid op de werkvloer eigenlijk wel wel voorkomen worden? Stoker denkt van niet.

„Tegen leidinggevenden zou ik zeggen: accepteer dat eenzaamheid nou eenmaal bij het hebben van macht hoort.”

Ook volgens Jos van Kessel van Schouten en Nelissen is het logisch dat eindverantwoordelijken zich soms alleen voelen wanneer zij moeilijke beslissingen moeten nemen – dat hoort nou eenmaal bij hun baan. „Alleen zijn is iets anders dan eenzaam zijn”, zegt hij.

En of je eenzaam wordt als leider, heb je volgens hem zelf in de hand. „Je voelt je pas eenzaam wanneer je jezelf buiten de groep plaatst, en je bijvoorbeeld niet kwetsbaar op durft te stellen.” Een leider moet daarnaast transparant zijn over de beslissingen die hij neemt, vindt Van Kessel, en een veilige omgeving creëren voor de mensen om hem heen.

Volgens Stoker zijn de gevolgen voor eenzame bazen bovendien te overzien: „Een ander onderzoeksresultaat is namelijk dat macht ook allerlei positieve effecten heeft. Zo zijn machtige mensen tevredener over hun seksleven en ervaren zij meer geluk.”

En je werk is ook niet alles, relativeert ze verder. „Een gebrek aan sociale contacten binnen een organisatie kan gelukkig ook buiten werktijden worden ingehaald.”