Nederland werft medestanders voor omstreden arbitragesysteem

Nederland maakt zich met vier andere Europese landen in Brussel sterk voor de invoering in de gehele EU van een omstreden arbitragesysteem tussen staten en investeerders, zo blijkt uit een vertrouwelijke notitie. De lobby is opmerkelijk, omdat Nederland in het openbaar juist pleit voor hervorming en beperking van deze fel bekritiseerde vorm van investeringsbescherming.

Het gelekte document werd donderdag naar buiten gebracht door een internationale coalitie van maatschappelijke organisaties, waaronder het Amsterdamse Transnational Institute (TNI). Met een dergelijk arbitragesysteem (in jargon ISDS geheten, Investor-to-State Dispute Settlement) kunnen bedrijven snel en buiten de reguliere rechtsgang om claims indienen als ze zich gedupeerd voelen door overheidsbeleid. Zulke arbitrage is ook het heetste hangijzer bij de huidige onderhandelingen met de VS over het transnationale handelsverdrag TTIP.

Europese bedrijven die in andere EU-landen zaken doen genieten rechtszekerheid op basis van de regels voor de interne markt. Bij conflicten moeten zij de normale, doorgaans tragere rechtsgang volgen. Niet-Europese bedrijven uit landen waarmee de EU handelsverdragen heeft, kunnen wél gebruik maken van de hierin standaard opgenomen arbitrage. Volgens Nederland, Finland, Oostenrijk, Frankrijk en Duitsland kan dat tot oneerlijke concurrentie leiden.

Snelle arbitrage

In hun notitie pleiten de vijf ervoor om de arbitrage Europa-breed in te voeren, zodat Europese bedrijven er óók toegang krijgen. Gebeurt dat niet, zo waarschuwen ze, dan zou dat „prikkels” kunnen veroorzaken om investeringen te verplaatsen naar „buiten de EU”. „Het functioneren van de interne markt zal gecompromitteerd raken.”

Roeline Knottnerus van TNI ziet hierin „een diskwalificatie van de rechtsstaat” en van de interne-markt-regels in de EU. Het kan tot nieuwe discriminatie leiden, want een Europees bedrijf dat niet grensoverschrijdend opereert „moet zich maar behelpen met de gewone rechtsgang”. TNI pleit voor de complete afschaffing van dergelijke arbitrage, omdat de dreiging van claims een verlammende werking op overheidsbeleid zou hebben en bedrijven teveel macht geeft.

Aanleiding voor de notitie is de voorgenomen afschaffing van 200 bilaterale handelsakkoorden die nu nog tussen EU-landen bestaan. Het gaat om vooral in de jaren negentig gesloten verdragen met Oost-Europese landen, die toen nog geen EU-lid waren. Nu ze dat wel zijn, eist de Europese Commissie dat deze akkoorden worden beëindigd.

In juni vorig jaar stelde de Commissie ‘inbreukprocedures’ in tegen vijf landen die talmen met de afschaffing, waaronder Nederland. Eurocommissaris Jonathan Hill (Kapitaalmarkten) noemde de verdragen toen „achterhaald”. Nederland lijkt intussen om, maar van het arbitragesysteem wil het geen afscheid nemen, zo blijkt uit de notitie.

Een woordvoerder van minister Ploumen (Buitenlandse Handel, PvdA) zegt desgevraagd dat Nederland „bereid is deze verdragen op te zeggen, mits het beschermingsniveau voor Nederlandse ondernemers die in andere lidstaten investeren niet omlaag gaat”. In de notitie wordt ook de vrees uitgesproken dat bedrijven die op basis van deze verdragen hebben geïnvesteerd bij een plotselinge wijziging van de voorwaarden – zoals het wegvallen van de arbitrage – juridische stappen gaan ondernemen.

Steun voor verdrag brokkelt af

De publieke steun voor handelsverdragen brokkelt intussen snel af. In september 2015 stelde de Europese Commissie daarom voor om de arbitrage te vervangen door een permanent hof, met extra beroepsmogelijkheden en professionele rechters die in het openbaar zitting houden. Dit nieuwe Investment Court System (ICS) zit ook in het handelsakkoord met Canada, waarover de onderhandelingen zijn afgerond.

De Commissie kwam met de hervorming op aandringen van enkele EU-landen, waaronder Nederland. „Wij eisen absolute beleidsvrijheid voor overheden”, zei Ploumen indertijd. Maar in de nu uitgelekte tekst, uit april, wordt ICS slechts terloops genoemd en wordt vooral gesproken over arbitrage oude-stijl. „Er is kennelijk een publiek verhaal en een verhaal achter de schermen”, zegt Knottnerus. Ploumens ministerie benadrukt dat ICS de nieuwe maatstaf blijft.