Op drift geraakt in eigen land

Hoezo opvang van vluchtelingen ‘in de eigen regio’? De meeste vluchtelingen komen hun eigen land zelfs niet uit, blijkt wederom uit een deze week verschenen rapport van de Norwegian Refugee Council (NRC), een gezaghebbende humanitaire organisatie. Vorig jaar raakten 27,8 miljoen mensen door oorlog of natuurrampen in eigen land op drift, stelt de NRC in zijn eerste Global Report on Internal Displacement.

Alsof de inwoners van „Londen, New York, Parijs en Kairo samen” hun boeltje bijeengraaiden en op de loop gingen, aldus het rapport.

Neem Syrië. De Syrische stroom vluchtelingen naar Europa is voortdurend in het nieuws. In het zesde jaar van de oorlog is meer dan de helft van de 18 miljoen Syriërs op drift geraakt: 10,9 miljoen mensen. Van hen zijn er 6,6 miljoen in eigen land gebleven. Zij overleven in soms onvoorstelbaar moeilijke omstandigheden. Volgens de Verenigde Naties zitten een half miljoen Syrische ontheemden in gebieden die direct belegerd worden.

Oorlogsgeweld joeg in 2015 het record van 8,6 miljoen mensen op de vlucht, vooral in het Midden-Oosten. Het geweld in Irak, Syrië en Jemen samen leidde tot 4,6 miljoen verdrevenen. De internationaal veroordeelde bombardementen op Jemen door een coalitie onder leiding van Saoedi-Arabië zorgden bijvoorbeeld voor 2,2 miljoen straatarme ontheemden, die als ratten in de val zitten in het door de Golf van Aden afgesloten land.

Klik op de kaart om deze te vergroten:

De wereld als geheel zou inmiddels 40,8 miljoen mensen tellen die door oorlogsgeweld in eigen land op drift zijn. Dat is tweederde van het totale aantal in- en extern ontheemden dat de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR vorig jaar noemde: 59,5 miljoen. „Dat totaal is een heel grove schatting”, waarschuwt Alexandra Bilak, hoofdauteur van het rapport en directeur van het onderzoekscentrum voor ontheemden van de NRC.

„Landen en humanitaire organisaties houden over het algemeen goed bij wanneer mensen op drift raken. Maar er is geen eenduidige maatstaf voor wanneer een intern ontheemde die erin slaagt elders in zijn land een leven op te bouwen, ophoudt ontheemd te zijn. Evenmin houden landen goed bij hoeveel mensen na verloop van tijd naar hun eigen stek terugkeren.”

Het rapport hanteert daarnaast de buitengewoon ruime definitie van de VN voor internally displaced persons (IDP’s). Iedereen die van huis en haard verdreven wordt, telt mee, ook als dit van korte duur is, of in een westers land.

Oorlog is geen hoofdoorzaak van ontheemding. Dat zijn natuurrampen, die vorig jaar 19,2 miljoen mensen in 113 landen verjoegen, vooral in Azië. China, India en de Filippijnen figureren doorgaans in de topdrie van vluchtelingen door natuurrampen. Vorig jaar april leidde een grote aardbeving in Nepal ook tot 2,6 miljoen ontheemden.

De wereld is een bende

Antonio Guterres, hoofd UNHCR

Het is voor het eerst dat de Noorse organisatie de cijfers over ontheemding door natuurrampen en oorlog bijeenveegt – niet toevallig voorafgaand aan een mondiale top over humanitair werk die op 23 en 24 mei in Istanbul plaatsvindt. „De wereld kampt met een grote migratiecrisis. Of mensen op de vlucht een grens overschrijden of niet, is voor hun status als vluchteling relevant, maar in wezen vrij arbitrair”, zegt Bilak. „Waar het om gaat, is dat mensen zich niet langer kunnen ontwikkelen als ze hun grond, hun huis, hun baan of opleiding en hun sociale netwerk kwijtraken doordat ze op de loop moeten.”

„Migratie is niet alleen een humanitaire crisis. Het is ook een ontwikkelingscrisis.”

Ook het onderscheid tussen geweld als oorzaak enerzijds en natuurrampen anderzijds is lang niet altijd relevant, zegt Bilak. „In sommige gebieden, zoals in delen van sub-Sahara-Afrika en in de Filippijnen, grijpen de oorzaken in elkaar. Natuurrampen veroorzaken schaarste, wat weer geweld genereert. Soms leidt dat tot een soort permanente, nomadische conditie van honger, geweld en ontworteling, zoals in Zuid Soedan.”

Naast oorlogen en natuurrampen noemt het rapport nog twee oorzaken van migratie. De ene is drugsgerelateerd geweld, dat vooral in Latijns-Amerika alleen al vorig jaar een miljoen mensen op drift deed raken. De andere zijn, paradoxaal genoeg, grote infrastructurele ontwikkelings- en investeringsprojecten, zoals stuwdammen en mijnen. Kleine boeren en inheemse volkeren moeten daar vaak voor wijken, en worden ondanks beloftes nauwelijks gecompenseerd.

Niet zelden gaan projecten met geweld gepaard; zo zette de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO deze week de steun aan een waterkrachtcentrale in Honduras stop, toen het bouwbedrijf waarmee werd samengewerkt, onder verdenking kwam van de moord op een milieuactivist.

„Het is heel schrijnend dat uitgerekend projecten die economische ontwikkeling tot doel hebben, regelmatig juist leiden tot de verdrijving van kwetsbare groepen”, zegt Bilak. „En als er al compensatie komt, is die zelden toereikend.”

Uit het rapport rijst al met al een malthusiaans beeld op van een wereld waarin toenemende bevolkingsgroei en grondstoffenschaarste tot conflicten leiden die mensen op de vlucht doen jagen, net als door klimaatverandering veroorzaakte natuurrampen. Of zoals hoofd van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR António Guterres het vorig jaar samenvatte:

„De wereld is een bende.”

Bilak zegt dat de wereld ook leert. „Chili heeft met goede investeringen in een waarschuwings- en evacuatiesysteem laten zien dat een ramp ook vermeden kan worden. Bijna een miljoen mensen zijn geëvacueerd voorafgaand aan een aardbeving en tsunami in september. Die mensen konden bijna allemaal snel terugkeren.

„Veel rampen worden door mensen veroorzaakt. De mensheid kan er dus ook wat aan doen. Er moet veel meer worden geïnvesteerd in rampen- en conflictpreventie.”

Global Report Internal Displacement 2016 by Billy Gentry