Weetjes over Shakespeare

Shakespeare als Geest

Shakespeare speelde in zijn eigen stukken, maar nooit de hoofdrol. In Hamlet was hij de geest van Hamlets vermoorde vader.

Hamlet in 35 seconden

Seks en doodslag: daar komt het publiek voor volgens The Reduced Shakespeare Company van het Londense West End. Daar spelen ze de Complete Works van zo’n 40 stukken in 97 vrolijke minuten in afschuwelijke kostuums, dito pruiken en met zwaarden van papier-maché. Alle overbodigs laten ze weg, behalve seks en moord. Als toegift spelen ze Hamlet in 10 seconden en daarna achterstevoren in 35 seconden. Het Nationale Toneel speelt dezelfde tekst dit najaar in een regie van Theu Boermans.

Brutaalste Shakespeare-vertaler

Tom Lanoye is de brutaalste Shakespeare-vertaler. In Ten Oorlog (1997) vertaalt hij „A horse, a horse! My kingdom for a horse!” met „A horse! Mijn fokking kroon voor maar één paard.”

Vijf keer ‘To be or not to be’

Het lijkt zo eenvoudig, de vertaling van Hamlets beroemdste versregel: „To be or not to be, that’s the question.” Eenstemmigheid onder Nederlandse vertalers is echter ver te zoeken:

L.A.J. Burgersdijk, 1886: „Te zijn of niet te zijn, ziedaar de vraag.”

Bert Voeten, 1959: „Zijn of niet zijn; dat is de vraag.”

Gerrit Komrij, 1986: „Er zijn - of er niet zijn, is het probleem.”

Frank Albers, 1998: „De kwestie is natuurlijk: zijn of niet zijn.”

Peter Verstegen, 2013: „Bestaan of niet bestaan, daar draait het om.”

Dood op zijn verjaardag?

Shakespeares geboortedatum is onbekend. Hij werd gedoopt op 26 april 1564 in Stratford-upon-Avon. Om de cirkel rond te maken houden Shakespearians 23 april als zijn geboortedatum aan: op 23 april 1616 viel zijn sterfdag, 52 jaar later.

Julia zonder Romeo

In de zomer van 2013 gingen liefst drie versies van Romeo en Julia in première. Een rockversie door Matzer Theaterproducties. Bij Opera Spanga een versie waarin Romeo een blonde, bedeesde Fries is en Julia een meisje van Noord-Afrikaanse komaf. En bij Kameroperahuis Zwolle was Romeo zelfs volledig geschrapt.

Romeo en Julia als tango

Op 22 maart 2004 schreef Pierre Bokma theatergeschiedenis als Romeo in de tangoversie van Romeo en Julia, geregisseerd door Ola Mafaalani. In zijn hand hield hij een spiegeltje waarin het licht weerkaatste van een spotlight. Hiermee tastte hij de balkons af van de Amsterdamse Stadsschouwburg op zoek naar Julia. Inventiever kan de balkonscène niet zijn.

Actueel? Nee, gedateerd!

Elke regisseur zegt het altijd: Shakespeare is actueel. Maar aan actualiteit kleeft ook vluchtigheid. In 1982 bracht een Italiaans theatercollectief uit Parma een geactualiseerde versie van Amleto met zinnen als: „Er waart een spook door Europas, de crisis van het marxisme.” En: „Waarom huilt gij? Om Cuba?” Nu is deze verwijzing ver verleden tijd.

Vrouwen in een mannenrol

Actrice Abke Haring ontving de Theo d’Or 2014 voor haar vertolking van Hamlet in Hamlet vs Hamlet bij Toneelgroep Amsterdam. Zij staat in een indrukwekkende tradities van actrices die de mannelijke hoofdrol vervullen: Sarah Bernhardt in 1899, Asta Nielsen in 1920. In 2005 speelden vijftien meiden van de Jeugdtheaterschool Zuid-Holland Hamlet-Hemlet, gekleed in rokjes, gehaakte kniekousjes en met rode strikjes in het haar.

Bewerkingen of ‘verknoeiingen’

Het Nederlandse toneel is berucht als het gaat om rigide bewerkingen, vooral van Shakespeare. Dit geeft aan auteur Robert H. Leek in zijn boek Shakespeare in Nederland (1988) de verzuchting: „Als een volgende generatie van regisseurs en spelers bereid is om die artistieke verantwoordelijkheid onder ogen te zien, staat ons misschien nog een toekomst vol opzienbarende, onbevangen en niet-verknoeide Shakespeare-produkties te wachten.” Dat blijkt ijdele hoop. Er kwamen sindsdien meer bewerkingen dan ooit, beslist geen ‘verknoeiingen’.

Sneaky Shakespeare

In maart 2015 verscheen de Top 25 van Nederlandstalige toneelteksten. Driehonderd betrokkenen stelden de lijst samen, onder wie veel jongeren. Ten Oorlog (1997) van Tom Lanoye komt terecht op nummer 1. Maar een oorspronkelijk stuk is het niet: Lanoye bewerkte Shakespeares koningsdrama’s. Wel sneaky van Shakespeare om stiekem het beste stuk van Nederland en Vlaanderen te schrijven.

Shakespeare als Geest

Shakespeare speelde in zijn eigen stukken, maar nooit de hoofdrol. In Hamlet was hij de geest van Hamlets vermoorde vader.

Hamlet in 35 seconden

Seks en doodslag: daar komt het publiek voor volgens The Reduced Shakespeare Company van het Londense West End. Daar spelen ze de Complete Works van zo’n 40 stukken in 97 vrolijke minuten in afschuwelijke kostuums, dito pruiken en met zwaarden van papier-maché. Alle overbodigs laten ze weg, behalve seks en moord. Als toegift spelen ze Hamlet in 10 seconden en daarna achterstevoren in 35 seconden. Het Nationale Toneel speelt dezelfde tekst dit najaar in een regie van Theu Boermans.

Brutaalste Shakespeare-vertaler

Tom Lanoye is de brutaalste Shakespeare-vertaler. In Ten Oorlog (1997) vertaalt hij „A horse, a horse! My kingdom for a horse!” met „A horse! Mijn fokking kroon voor maar één paard.”

Vijf keer ‘To be or not to be’

Het lijkt zo eenvoudig, de vertaling van Hamlets beroemdste versregel: „To be or not to be, that’s the question.” Eenstemmigheid onder Nederlandse vertalers is echter ver te zoeken:

L.A.J. Burgersdijk, 1886: „Te zijn of niet te zijn, ziedaar de vraag.”

Bert Voeten, 1959: „Zijn of niet zijn; dat is de vraag.”

Gerrit Komrij, 1986: „Er zijn - of er niet zijn, is het probleem.”

Frank Albers, 1998: „De kwestie is natuurlijk: zijn of niet zijn.”

Peter Verstegen, 2013: „Bestaan of niet bestaan, daar draait het om.”

Dood op zijn verjaardag?

Shakespeares geboortedatum is onbekend. Hij werd gedoopt op 26 april 1564 in Stratford-upon-Avon. Om de cirkel rond te maken houden Shakespearians 23 april als zijn geboortedatum aan: op 23 april 1616 viel zijn sterfdag, 52 jaar later.

Julia zonder Romeo

In de zomer van 2013 gingen liefst drie versies van Romeo en Julia in première. Een rockversie door Matzer Theaterproducties. Bij Opera Spanga een versie waarin Romeo een blonde, bedeesde Fries is en Julia een meisje van Noord-Afrikaanse komaf. En bij Kameroperahuis Zwolle was Romeo zelfs volledig geschrapt.

Romeo en Julia als tango

Op 22 maart 2004 schreef Pierre Bokma theatergeschiedenis als Romeo in de tangoversie van Romeo en Julia, geregisseerd door Ola Mafaalani. In zijn hand hield hij een spiegeltje waarin het licht weerkaatste van een spotlight. Hiermee tastte hij de balkons af van de Amsterdamse Stadsschouwburg op zoek naar Julia. Inventiever kan de balkonscène niet zijn.

Actueel? Nee, gedateerd!

Elke regisseur zegt het altijd: Shakespeare is actueel. Maar aan actualiteit kleeft ook vluchtigheid. In 1982 bracht een Italiaans theatercollectief uit Parma een geactualiseerde versie van Amleto met zinnen als: „Er waart een spook door Europas, de crisis van het marxisme.” En: „Waarom huilt gij? Om Cuba?” Nu is deze verwijzing ver verleden tijd.

Vrouwen in een mannenrol

Actrice Abke Haring ontving de Theo d’Or 2014 voor haar vertolking van Hamlet in Hamlet vs Hamlet bij Toneelgroep Amsterdam. Zij staat in een indrukwekkende tradities van actrices die de mannelijke hoofdrol vervullen: Sarah Bernhardt in 1899, Asta Nielsen in 1920. In 2005 speelden vijftien meiden van de Jeugdtheaterschool Zuid-Holland Hamlet-Hemlet, gekleed in rokjes, gehaakte kniekousjes en met rode strikjes in het haar.

Bewerkingen of ‘verknoeiingen’

Het Nederlandse toneel is berucht als het gaat om rigide bewerkingen, vooral van Shakespeare. Dit geeft aan auteur Robert H. Leek in zijn boek Shakespeare in Nederland (1988) de verzuchting: „Als een volgende generatie van regisseurs en spelers bereid is om die artistieke verantwoordelijkheid onder ogen te zien, staat ons misschien nog een toekomst vol opzienbarende, onbevangen en niet-verknoeide Shakespeare-produkties te wachten.” Dat blijkt ijdele hoop. Er kwamen sindsdien meer bewerkingen dan ooit, beslist geen ‘verknoeiingen’.

Sneaky Shakespeare

In maart 2015 verscheen de Top 25 van Nederlandstalige toneelteksten. Driehonderd betrokkenen stelden de lijst samen, onder wie veel jongeren. Ten Oorlog (1997) van Tom Lanoye komt terecht op nummer 1. Maar een oorspronkelijk stuk is het niet: Lanoye bewerkte Shakespeares koningsdrama’s. Wel sneaky van Shakespeare om stiekem het beste stuk van Nederland en Vlaanderen te schrijven.