Rusland wint, maar de zaak-Yukos is nog lang niet voorbij

Rusland heeft een belangrijk punt gescoord, maar de strijd om de nalatenschap van het Russische oliebedrijf Yukos is nog niet beslist.

Woensdag vernietigde de Haagse rechtbank het vonnis dat eerder was uitgesproken door het Permanente Hof van Arbitrage. Daarin was Rusland veroordeeld tot een schadevergoeding van 50 miljard dollar aan de voormalige eigenaren van het Russische oliegigant die in 2003 ten gronde werd gericht.

Moskou kraaide victorie en prees de kwaliteit van de Nederlandse rechtsstaat. Albert Jan van den Berg, de Nederlandse jurist die Rusland vertegenwoordigt, omschreef de uitspraak als een „klinkende overwinning voor Rusland”.

De Yukos-zaak bestaat feitelijk uit een groot aantal verschillende zaken. Een deel daarvan wordt in Nederland uitgevochten omdat stukjes van het voormalige concern hier staan geregistreerd, met Nederlandse juristen aan beide zijden.

Wie aan Yukos denkt, denkt aan Michaïl Chodorkovski, de Russische oligarch die tien jaar werd opgesloten door het Poetin-regime. Chodorkovski was toen hij in 2003 werd opgepakt de rijkste man van Rusland. Zijn rijkdom had hij vergaard in de jaren negentig toen een deel van het Russische staatseigendom op chaotische, en vaak onnavolgbare wijze, werd geprivatiseerd. Chodorkovski en zijn partners hadden daarbij handig gebruik gemaakt van belastingvrije zones binnen Rusland die waren ingesteld om de economie te stimuleren.

Na de arrestatie van Chodorkovski werd Yukos alsnog gebombardeerd met belastingaanslagen. Het oliebedrijf ging in 2006 failliet en werd opgesplitst in een aantal onderdelen die na, omstreden, veilingen in handen kwamen van Russische staatsbedrijven. Chodorkovski zelf had zijn aandelen toen al overgedragen aan zijn compagnon Leonid Nevzlin die naar Israël was uitgeweken. Hij is de grootste belanghebbende in de zaak die nu namens de voormalige aandeelhouders in Den Haag wordt uitgevochten.

Arbitrage

Waarom Den Haag? Daar hebben de geschilpartijen voor gekozen. Den Haag is ook de zetel van het Energie Handvest, dat na de val van het communisme getekend werd met de landen van de voormalige Sovjet-Unie om investeringen te beschermen.

Na een procedure van tien jaar oordeelde het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag in 2014 dat Yukos bewust kapot was gemaakt. Rusland werd veroordeeld tot een recordschadevergoeding van 50 miljard dollar. Tegen die uitspraak was geen beroep mogelijk.

Reden voor Rusland om, hoewel het zelf had meegewerkt aan de arbitrage, een ander pad in te slaan en te proberen het Hof onbevoegd te laten verklaren. Dat nu is op procedurele gronden gelukt: de rechtbank Den Haag stelt dat de uitspraak onrechtmatig was omdat Rusland het Energie Handvest wel ondertekend, maar niet geratificeerd heeft.

Daarmee is het juridische steekspel nog lang niet voorbij. De voormalige eigenaren zullen beroep aantekenen. Volgens Marnix Leijten, die optreedt namens de voormalige eigenaren, heeft de rechtbank Den Haag het Energie Handvest verkeerd geïnterpreteerd.

Intussen speelt zich op een zijtoneel een minstens even boeiend steekspel af. In de wetenschap dat Rusland nooit een cent zal betalen aan de voormalige eigenaren – die de Russische autoriteiten stelselmatig „oplichters en bedriegers” noemen – hebben die zoveel mogelijk geprobeerd beslag te laten leggen op geld en bezittingen van de Russische staat in het buitenland.

Ook hier regent het rechtszaken. Vorige zomer werd beslag gelegd op de 400 miljoen euro dat het Franse Eutelsat schuldig was aan Rusland. De rechtbank in Parijs oordeelde vorige week dat deze beslaglegging onrechtmatig was. Hetzelfde geldt voor een aantal andere beslagleggingen op rekeningen die bijvoorbeeld Arianespace heeft openstaan bij de Russische overheid.

De voormalige eigenaren geven niet op. Hun advocaten lieten na de uitspraak van woensdag weten dat zij door zullen gaan met hun pogingen beslag te laten leggen op Russische bezittingen in de Verenigde Staten, het Verenigde Koninkrijk, Frankrijk, België, Duitsland en India. Volgens één van de juristen, Yas Banifatemi, staat het deze landen vrij „om zelf te bepalen of ze uitvoering geven aan het vonnis van het Hof van Arbitrage, onafhankelijk van wat de Nederlandse rechter daarover zegt”.

Van den Berg, die namens Rusland optreedt, noemt deze redenering „grote onzin”. Hij beroept zich op het verdrag dat in 1958 in New York werd afgesloten over arbitrale vonnis waarin staat dat een vonnis van de rechtbank in het land van herkomst, ook in andere landen geldt. „Dat staat er keihard”.

Moskou kan even genieten van zijn overwinning in Den Haag. Maar het is een kwestie van tijd – uiterlijk drie maanden – voordat de voormalige eigenaren beroep zullen hebben aangetekend. Want nu de zaak van het Hof van Arbitrage bij de rechtbank terechtgekomen is, staan weer tal van beroepsmogelijkheden open.