‘Als Poetin zegt: maak een miljard over, dan doet men dat’

Op oude gympen beent Aleksej Navalny zijn kantoor binnen. „Sorry jongens. Ik kom eigenlijk nooit te laat.” Dit jaar wordt hij veertig, en zijn krappe lamswollen trui verraadt dat hij wat voller is geworden rond zijn middel. Evengoed is hij een imponerende verschijning: boomlang, atletisch gebouwd, doordringende staalblauwe ogen. Hij praat hard en snel. Als het vulpotlood van de verslaggever weigert, stormt hij naar buiten: „Kira, een potlood!”

Aleksej Navalny is de populairste oppositieleider van Rusland en de enige echte uitdager van Vladimir Poetin. Maar hij mag zich niet verkiesbaar stellen voor de parlementsverkiezingen in september en zijn ‘Vooruitgangspartij’ is opgedoekt. Via een lijstverbinding met oppositiepartij Parnas doen zijn kandidaten toch mee. En dan is er nog zijn Stichting voor de Strijd tegen Corruptie, die ook het afgelopen jaar weer de ene na de andere Russische functionaris aan het kruis heeft genageld met spectaculair onderzoek.

Hier in Moskou halen we de waarheid niet boven tafel. De rechtspraak hier is partijdig

Navalny spreekt niet vaak met westerse journalisten. Toen deze krant hem vorig jaar vroeg voor een interview liet hij weten daar geen belang bij te hebben. Maar nu heeft hij een boodschap.

Бюджет потратил на редкие музыкальные инструменты для Мариинки миллиард, Ролдугин - ноль https://t.co/HnS1gHppsN pic.twitter.com/pAPvKgwWR3

— Alexey Navalny (@navalny) April 8, 2016

Het is de week van de ‘Panama Papers’, en een van de belangrijkste onthullingen over de kapitaalvlucht ging over de directe omgeving van Poetin. Hoog tijd voor strafrechtelijke stappen, zegt Navalny – door westerse aanklagers, niet door het Russische OM. Dat zit alweer achter de boodschappers aan. De dag voor het interview is justitie een onderzoek gestart naar de krant Novaja Gazeta. Enkele uren nadat we zijn vertrokken meldt een agent zich ook op Navalny’s kantoor.

Was u verrast door de onthullingen?

„De grote lijnen wisten we al. Dat Poetin corrupt is, is een feit. Dat hij geld op naam van zijn vrienden zet, is ook een feit. De grote spaarpotten van Poetin zijn de gebroeders Rotenberg (bouwbedrijven, red.), Joeri Kovaltsjoek (bankier), Gennadi Timtsjenko (olie). Zij hebben beperkt controle over hun vermogen – het is van hen, maar ook van Poetin. Er bestaat geen bankrekening op zijn naam. Maar als Poetin zegt: maak een miljard over, dan doen ze dat. Toen Poetins jongste dochter onlangs trouwde, kreeg haar man een neplening van de Gazprombank van meer dan een miljard dollar.

„Dat alles wisten we. Ik was vooral blij dat nu tot in de details is onthuld via welke constructies een ander spaarpotje voor persoonlijke uitgaven werd gevuld. Het belangrijkste is niet dat daar twee miljard in zat, maar wie het geld overmaakte. Dat kan juridische gevolgen krijgen.”

Hoe weet u dat dit Poetins geld is?

„Er is geen kwitantie waarop staat: ‘Ik Vladimir Poetin, verklaar dat dit mijn eigendom is’. Maar er is ook nog zoiets als ‘cumulatief bewijs’. Er is een oude vriend van Poetin (de cellist Sergej Roldoegin, red.), de peetoom van zijn dochter, die niet in zaken zit. Nu blijkt dat deze man beschikt over een kolossaal vermogen. Al dat geld zit in offshore bedrijven. En het is opgebouwd met illegale en corrupte transacties, met Russische staatsbedrijven. Dat is voldoende voor de valide conclusie dat dit een spaarpot van Poetin is.”

Waarom geeft u dit interview?

„Het maatschappelijk klimaat in het Westen is van cruciaal belang. Hier in Moskou halen we de waarheid niet boven tafel. De rechtspraak hier is partijdig. Maar de Russische grand corruption heeft een kenmerk: ze stelen het geld hier, en ze investeren het in het buitenland. Daarom zeg ik altijd: we zullen ervoor zorgen dat deze schurken worden aangepakt met Europese wetgeving. Maar dat lukt ons nog steeds niet.”

„Absoluut. Er is nog geen enkele belangrijke zaak gestart. En dat terwijl Russische corruptie een belangrijk thema is in de westerse media. Corruptie die bovendien tamelijk slecht wordt verhuld, zoals we nu zien. Er wordt veel gesproken over sancties, maar kunt u mij één persoon noemen die er gevolgen van heeft ondervonden? Russische burgers zouden zich in de handen knijpen als ze hoorden dat er beslag is gelegd op het onroerend goed van Rotenberg in Frankrijk of Italië. Maar dat gebeurt niet.”

Misschien was het nog te vroeg?

„Poetin heeft een oorlog ontketend, een passagiersvliegtuig neergehaald. Wat moet hij nog meer doen? Een atoombom laten ontploffen?”

Justitie in het Westen is onafhankelijk. Aanklagers hebben bewijs nodig.

„Wat nu bekend is geworden is meer dan voldoende voor een proces. Wij zijn geen geheime dienst, onze Stichting voor de Strijd tegen Corruptie is een maatschappelijke organisatie die onderzoek doet op basis van openbare bronnen. Wij beschikken niet over speciale bevoegdheden. Sterker nog: wij staan in Rusland onder druk. Daarom verwachten wij hulp van Europese instanties: Europol, organisaties tegen witwassen, financiële toezichthouders. Wij kunnen geen strafrechtelijk onderzoek doen. Maar als iemand met een rode vlag zwaait, dan verwacht je dat de bevoegde instanties in actie komen.”

Oké, ik ben aanklager. Wat moet ik doen?

„U kunt een aantal bedrijven aanpakken. Oliebedrijf Rosneft. De staatsbanken Sberbank en VTB. Zij hebben allen via Europese banken, via hun Zwitserse dochters en via het systeem van offshore bedrijven illegale transacties gedaan die in strijd zijn met Europese anti-corruptiewetgeving. Ze hebben steekpenningen betaald aan de vriend van Poetin, de cellist.”

Wat is belangrijker voor Rusland: het bestrijden van corruptie of een wisseling van regime?

„Die zaken hangen nauw met elkaar samen. De overgrote meerderheid van de Poetinistische elite steunt het regime om zich te kunnen verrijken. Iedereen met macht leidt het leven van een grootvizier. Stel je een wethouder voor in Amsterdam of Rotterdam. Die heeft hier een villa in Italië, vliegt business class, overnacht in vijfsterrenhotels. En heeft zijn geld op een bankrekening in het buitenland. Het belangrijkste kenmerk van de Russische corruptie is dat je je geld alleen kunt stallen over de grens.”

Waarom?

„Dat is zo interessant: waarom stalt Poetin zijn geld in Panama en de Maagdeneilanden? Hij zou het toch hier in Rusland kunnen houden? Maar in Rusland is alles zo instabiel dat dat niet kan. Het heeft geen zin corrupt te zijn in Rusland als je je geld niet kunt exporteren. Dat is precies waarom ik denk dat echte stappen in de bestrijding van de corruptie overzee ook zullen leiden tot een regimewisseling. Tot het ‘uiteenvallen van de elite’ waar zoveel buitenlandse diplomaten het over hebben. Dat gebeurt pas als Poetin geen asset meer is, maar een liability is geworden. Daarvoor is in de eerste plaats corruptiebestrijding nodig. En ten tweede: realistische visumbeperkingen. Er moeten niet vijf mensen op de zwarte lijst, maar duizend. Dan ziet de Poetinistische elite: vanwege die idioot van een Poetin, vanwege die oorlog, vanwege het feit dat hij een vliegtuig heeft neergehaald, kan ik niet naar mijn studerende kinderen in Zwitserland reizen. Velen zijn nu al ontevreden.”

U heeft geen vertrouwen in de verkiezingen?

„Natuurlijk niet. Mag ik me verkiesbaar stellen? Nee. Mag mijn vooruitgangspartij, die volgens opinieonderzoek tot de populairste democratische partijen in dit land behoort, meedoen? Nee.”

Daarom heeft u een lijstverbinding met oppositiepartij Parnas.

„We zitten in de coalitie omdat we ervan uitgaan dat we de verkiezingen moeten uitbuiten – als drukmiddel. Maar bieden ze de mogelijkheid op een zetel in de Doema en invloed op de macht? Natuurlijk niet.”

Bij de aftrap van de campagne zei u nog iets anders. Toen sprak u over een ‘een golf van veranderingen’.

„Dat was de presentatie. Heeft u die documentaire op NTV gezien (waarin te zien is hoe Parnas-voorzitter Kasjanov in bed ligt met zijn medewerkster, red.)? Ik wil geen oordeel vellen over het persoonlijke leven van Kasjanov, maar dat is hoe Parnas zal worden bestreden. Ja, we zitten in een coalitie, ja, we steunen Parnas, we doen mee aan de voorverkiezingen die bepalen wie van de partij er op de lijst komt. Maar ik ga niet net doen alsof dit eerlijke verkiezingen zijn.”

U speelt slechts een rol?

„Ik geloof dat we de verkiezingen als drukmiddel moeten hanteren, en ik wil iedereen die op de lijst gaat steunen. Maar ik geloof absoluut niet dat de verkiezingen de basis kunnen zijn voor een wisseling van de wacht in Rusland. Dat is niet zo.”

Wat dan? Revolutie?

„Revolutie is een algemeen begrip. Ze voltrekt zich op allerlei manieren. De ineenstorting van de Sovjet-Unie was een revolutie. In Oekraïne vindt een andere revolutie plaats. Als de olieprijs verder daalt en de economie verslechtert, kan Poetin de beloften die hij zo vaak heeft gedaan niet meer waarmaken. Dan zal zijn politieke basis worden aangetast. Dit probeert hij nu te compenseren met repressieve maatregelen, zoals het samenvoegen van politie en ordediensten in een nationale garde. Maar waarom een nationale garde oprichten, als je ook de salarissen kunt verhogen? In potentie, als het eindelijk gebeurt, kan de druk van Europese landen ertoe leiden dat het regime op een andere manier verandert. Poetin en zijn directe omgeving zullen begrijpen dat als ze hun leven en vermogen willen behouden, ze de macht breder moeten delen. Een normaal parlement moeten samenstellen.”

Nog even over die documentaire op NTV. Kasjanov zegt daarin dat hij een ‘front tegen Navalny’ wil vormen. Wat vindt u daar van?

„Dat is normaal. Dat laat zien dat de voorverkiezingen binnen de coalitie werken. Dat is politiek.”

Vroeger had u nationalistische ideeën. Nu nog steeds?

„Poetin heeft het paradigma van het Russische nationalisme totaal veranderd. Vroeger wilden de nationalisten zijn als andere nationalistische Europese bewegingen. Ze wilden dat Rusland zich zou ontwikkelen als een normaal Europees land. Hun slogans waren democratisch. Poetin heeft dit discours vernietigd en het nationalisme omgevormd tot de allergevaarlijkste soort: de imperialistische variant, patriottisme in Sovjetstijl. ‘Iedereen moet bang voor ons zijn, we bombarderen iedereen, Oekraïne en de Baltische staten zijn geen echte landen, we hebben het historische recht hen te overheersen, of in ieder geval te domineren.’ Al die onzin, die ik en anderen hebben geprobeerd uit te roeien, heeft hij teruggebracht. En de nationalisten die het over Europa hebben zitten in de gevangenis.”

Wat betekent een Nederlands ‘nee’ bij het referendum deze week over het associatieverdrag met Oekraïne? [Het vraaggesprek heeft plaats voor de uitslag bekend is.]

„Dat zou een grote overwinning voor Poetin zijn. Hij wil Oekraïne veranderen in een failed state. Poetin zegt: Zie waar die revolutie toe heeft geleid. Alles is ingestort en nu wijst zelfs Nederland ze de deur. Dat is de lijn van de propaganda. De ontwikkelde klasse weet natuurlijk dat het niet zo zit. Maar de mensen die minder toegang tot informatie hebben, hier minder goed over hebben nagedacht zien in Oekraïne een slecht voorbeeld. En nu komt daar nog een argument bij. Wij vinden dat Rusland de Europese weg van ontwikkeling moet volgen. Zij zeggen: kijk, Oekraïne heeft gekozen voor Europa, maar de Hollanders hebben hen het bos in gestuurd.’’

Moet Rusland lid worden van de Europese Unie?

„Natuurlijk. Zowel Oekraïne als Rusland. Rusland moet een leidende Europese natie worden. Leidend in politieke en economische zin. Rusland moet streven naar een voortrekkersrol.”

Gaat u meedoen aan de presidentsverkiezingen van 2018?

„Die vraag krijg ik vaak. Het is mij in juridische zin verboden, tot 2020. Zolang Poetin aan de macht is, zal hij miljoenen juridische obstakels verzinnen. Maar toch zal ik blijven strijden voor alle leidende posities en proberen mee te doen aan verkiezingen. Ook die voor het presidentschap.”

Stel, u wordt president. Wat is het eerste dat u gaat veranderen?

„De eerste hervormingen zullen plaats hebben in de rechterlijke macht. De staat daarvan in Rusland is abominabel, ze dient slechts de belangen van één man. Zonder degelijke rechtspraak is het onmogelijk andere hervormingen door te voeren. En ik maak van het Kremlin een museum. Het Kremlin is een middeleeuwse burcht. De president moet daar niet zitten.”

De ironie wil dat u zelf bent veroordeeld wegens corruptie.

„Drie keer! Mijn belangrijkste thema is corruptie, en dus hebben ze me daarvoor veroordeeld. De propaganda van het Kremlin is heel effectief op dat punt. Ik ben drie keer veroordeeld, maar ik ben nog vrij. Daar is een reden voor. Als ze me in de gevangenis gooien maakt me dat alleen maar populairder.”