Na de aanslag dinsdag in Brussel volgden de reacties. Premier Mark Rutte (VVD) zei: „Wij zijn met meer.” En PVV-leider Geert Wilders twitterde: „We moeten meteen onze grenzen sluiten en teruggekeerde Syriëgangers oppakken + opsluiten.” En dat is min of meer de bandbreedte waartussen een antwoord op het blinde geweld van de terreur moet worden gezocht. Immers, Rutte drukte zich weliswaar uit in de taal van een schoolpleinruzie, maar de strekking van zijn woorden kwam er op neer dat een hele samenleving zich niet van wijs moet laten brengen door de daad van een minieme minderheid.
Wilders kiest voor de andere positie: maatregelen die mogelijk in strijd zijn met de wet onder het mom van het waarborgen van de veiligheid. Het probleem is daarbij ook dat een hele samenleving niet gedijt in een bunker.
Anders gezegd: na elke aanslag volgt het debat over het evenwicht dat bewaard moet worden tussen de beveiliging van de maatschappij en de vrijheid van de individuele burgers. Beperk je die vrijheden te zeer onder het motto van de bescherming van het geheel, dan hebben terroristen hun doel bereikt. Dat was namelijk een eind maken aan de manier waarop een open, democratische, westerse samenleving functioneert. Daarbij is destabilisatie door het zaaien van tweedracht een belangrijk instrument. Dat gebeurt door degenen die opzettelijk de thema’s van terreur en immigratie door elkaar halen.
Daarom verdient de positie van moslims extra aandacht na een dergelijke terreurdaad. Het is onzinnig van hen te verlangen dat zij afstand nemen van dit geweld, iets wat inmiddels wel behoort tot het vaste ritueel. Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam heeft mooi gesproken na de aanslagen in Parijs, en ook dinsdag liet hij van zich horen. Maar het blijft belangrijk dat iedereen zich realiseert dat alleen de IS-terroristen die de aanslag inmiddels hebben opgeëist, verantwoordelijk zijn voor hun wandaad.
Daarbij verdient ook de rol die media spelen, ook wijzelf niet uitgezonderd, de aandacht. Terreur heeft zijn werking vooral te danken aan de snelle en efficiënte wijze waarop de schok en het afgrijzen door massamedia wordt gemultipliceerd. Media moeten zich daarvan bewust zijn en op een verantwoorde wijze omspringen met beelden, geluiden en informatie die met terrorisme zijn verbonden.
Twee dingen nemen de media de dag na elke terreurdaad in beslag: de klopjacht op de daders en de schuldvraag. Dat laatste gebeurt dit keer door velen die wijzen op de falende politieorganisatie van Brussel. Eerder is België in dit verband wel een ‘failed state’ genoemd. Maar alleen het feit dat de VS, het VK, Frankrijk en Spanje eerder aan de beurt waren, toont al aan dat dit soort oordelen al te gemakkelijk is.
Wat de rij aanslagen slechts bewijst is de kwetsbaarheid van open samenlevingen. Die hangt nauw samen met de rechtstatelijke verworvenheden die de kern uitmaken van onze manier van leven. Tegen degenen die een gevaar vormen hiervoor treden de bevoegde autoriteiten terecht op, met alle hardheid die de wet mogelijk maakt.
Tegelijkertijd moet ervoor worden gewaakt dat de samenleving in de greep komt van een hysterische heksenjacht: dan hebben de terroristen gewonnen. Het enige antwoord is dus: kalm blijven en rustig doorgaan.