De sociale dienst ligt in scheiding

Gespannen verzamelt het personeel van Optimisd zich in de Zijbeuk, de ruimte waar alle jarigen eens per maand taart op tafel zetten. Vandaag, 21 oktober 2015, is het de omgekeerde wereld voor de zeventig medewerkers van de sociale dienst. Optimisd wordt waarschijnlijk opgeheven en vervangen door een nieuwe dienst, vertelt directeur Ruud van den Tillaar met zijn lage, rustige stem. Hij gaat zijn best doen zo veel mogelijk banen te behouden.

Vier tijdelijke werknemers heeft hij die ochtend al verteld dat contractverlenging er niet in zit. Acht anderen hebben te horen gekregen dat ze wel een vaste baan krijgen – maar waar is nog de vraag. ‘WIM’ gaat de nieuwe sociale dienst misschien wel heten, fantaseert Van den Tillaar hardop in de Zijbeuk: Werk en Inkomen Meierijstad. „Ik wil geen fantasieën, ik wil feiten horen”, moppert iemand achteraan.

Nu zitten de medewerkers van Optimisd nog altijd in onzekerheid. De sociale dienst van de vier Brabantse gemeenten Bernheze, Sint-Michielsgestel, Schijndel en Veghel is tien jaar geleden opgericht om werklozen efficiënter te helpen.

De nieuwe Participatiewet stimuleert zulke samenwerking tussen gemeenten, zegt Divosa, de vereniging van managers van sociale diensten. Bijna 70 procent van de gemeenten werkt samen om uitkeringen te verstrekken en werklozen aan een baan te helpen. De belangrijkste reden is kostenbesparing, want het Rijk bezuinigt fors op gemeenten. Het budget om bijstandsgerechtigden en gehandicapten aan werk te helpen is tussen 2009 en 2014 met bijna 70 procent gedaald tot 694 miljoen euro. „Wie samenwerkt, krijgt meer voor elkaar”, is Divosa’s devies.

‘Zelf doen’ als filosofie

Maar Optimisd ligt in scheiding. Veghel en Schijndel willen in 2017 met Sint-Oedenrode fuseren tot Meierijstad. Die nieuwe fusiegemeente met 80.000 inwoners wil een eigen sociale dienst – „zelf doen” past bij de „besturingsfilosofie”. Een andere reden is dat het Rijk de verantwoordelijkheid voor werk en inkomen, jeugdzorg en de zorg voor langdurig zieken en ouderen naar gemeenten heeft overgeheveld. Meierijstad wil straks één loket voor al die diensten.

Als Schijndel en Veghel uit Optimisd stappen, zitten Bernheze en Sint-Michielsgestel zónder sociale dienst – terwijl ze tevreden zijn over Optimisd. „Dat Meierijstad werk, jeugd en zorg wil koppelen om burgers beter te bedienen, kan ik me voorstellen”, zegt SP-wethouder Rein van Moorselaar van sociale zaken in Bernheze en voorzitter van het dagelijks bestuur van Optimisd. „Maar moet je daarom fuseren? Het Rijk gaat taken decentraliseren en wat doen gemeenten? Centraliseren! Daar klopt toch helemaal niks van.”

„Het is de grootste fout die we keer op keer maken in bestuurlijk Nederland”, vindt Van den Tillaar. „Als wetten veranderen, gaan we organisaties meeveranderen. Terwijl we vaak niet weten of het nodig is en of het gaat werken.” Hij is pas twee jaar directeur bij Optimisd en heeft de werkwijze van topdown in bottom-up willen ombuigen. Nu verandert alles wéér voor iedereen.

Geen vechtscheiding

In een vechtscheiding heeft wethouder Van Moorselaar geen zin, zegt hij. De gemeente Bernheze heeft ervoor gekozen om straks ook uit Optimisd te stappen en de diensten in te huren van de toekomstige sociale dienst in Meierijstad. Net als Boekel, dat nu op die manier Optimisd inhuurt.

„We zijn dan alleen geen mede-eigenaar meer van de sociale dienst”, zegt Van Moorselaar. „Je zit niet meer zelf achter het stuur, hè.”

Sint-Michielsgestel, ten slotte, zal zich weer aansluiten bij de sociale dienst van Boxtel. „De ambtenaren van onze twee gemeenten werken al samen, dus het is een logische stap”, zegt de Gestelse wethouder Ed Mathijssen van sociale zaken, lid van de Plaatselijke Politieke Alliantie.

Wat zijn de kosten en baten van de operatie? Niemand weet het precies, want veel besluiten zijn nog niet genomen. Als de sociale dienst verhuist naar het gemeentehuis van Veghel, moet het huurcontract van Optimisd worden afgekocht. Komt er een nieuw computersysteem? En welke medewerkers verhuizen?

„Er komt een rekening”, zegt SP-wethouder Van Moorselaar. „Zo simpel is het.” En die rekening wordt over de vier gemeenten verdeeld.

Als drie van de vier gemeenten instemmen, wordt Optimisd straks opgeheven. Schijndel en Veghel stemden afgelopen week unaniem vóór, maar in Sint-Michielsgestel zijn ze ineens wakker geschrokken.

Na twee uur debatteren over de financiering van een half kunstgrasveld zat de raad niet te wachten op extra kosten. De sociale dienst van Meierijstad krijgt nagenoeg evenveel klanten als Optimisd, dus wat zijn de voordelen, vroeg het CDA. Hebben Sint-Michielsgestel en Boxtel wel de capaciteit voor een eigen sociale dienst? Stappen we niet te snel in de volgende tijdelijke constructie, vroeg de PvdA. Om middernacht werd de stemming twee weken uitgesteld. Ook dan zullen nog vele vragen onbeantwoord zijn.