De zwakke schakel is de kassière

Meer jonge comazuipers – een toename van bijna 20 procent, zo bleek deze week. Jongeren komen kennelijk nog steeds zeer makkelijk aan drank. In de kroeg, maar ook in de supermarkt.

Dit maakt de rechterlijke uitspraak van afgelopen woensdag over supermarktverkoop van alcohol extra relevant. De supermarktbranche, stelde de rechter vast, heeft een leeftijdscontrolesysteem bewust buiten de deur gehouden. Dat is een overtreding van de mededingingswet.

Wat is er aan de hand?

De supermarkten, verenigd in brancheorganisatie CBL, hebben volgens de rechtbank ten onrechte afgesproken de kassière tot spil te maken van de leeftijdscontrole op alcohol. Die afspraken zijn vastgelegd in een voorlichtingscampagne (2009) en een interne code (2012). Kern van de afspraak is het stapsgewijs trainen van kassières in het verantwoord verkopen van alcohol. Eerst: de leeftijd van de klant inschatten. Dan: bij twijfel, vragen om legitimatie. Vervolgens: ja of nee verkopen. Aan die afspraken hebben alle leden van het CBL zich moeten committeren: circa 25 supermarktketens, 4.000 filialen. Een kartel, aldus de rechter.

Dat kartel was slecht nieuws voor Ageviewers, het controlesysteem dat de verantwoordelijkheid voor de leeftijdscontrole bij de kassière weg haalt. Het werd ontwikkeld door de Hollandse Exploitatie Maatschappij (HEM), die de rechtszaak tegen de supermarktbranche heeft aangespannen. Met succes dus.

Bij Ageviewers zitten de leeftijdscontroleurs op afstand, op het Bredase hoofdkantoor van de HEM. Zij zien de supermarktklant die alcohol wil kopen via een camera, ingebouwd in een touchscreen naast de kassa. Lijkt de klant niet oud genoeg, dan moet die zijn legitimatiebewijs voor de camera houden. Geen achttien? Dan zal de kassa gesloten blijven.

Ageviewers leek effectief. Jongeren maken hooguit 4 procent kans om met alcohol de supermarkt te verlaten, bleek al in 2011 uit onderzoek van de Universiteit Twente. Supermarkten, die zich allemaal verlaten op hun kassières, scoren veel slechter: in liefst 40 à 50 procent van de gevallen lukt het minderjarigen er drank te kopen.

Wetenschappelijk onderzoek toont aan waarom: kassières, vaak tieners, zijn bij alcoholverkoop de zwakke schakel. Vragen om legitimatie vergt durf. Klanten gedragen zich niet zelden intimiderend.

Geen van de bij het CBL aangesloten supermarktketens – 95 procent van het totaal – gebruikt Ageviewers, merkte de rechter deze week fijntjes op. Ageviewers werkt in de marge: slechts achttien supermarktfilialen gebruiken het systeem.

Lees ook: Voortaan moet Jasper thuis blazen

Dat kan nu veranderen. De rechter heeft de interne code en campagne van de supermarktbranche nietig verklaard.

De branche gaat echter in hoger beroep. In een reactie zegt het CBL te bestrijden dat de interne afspraken bewust zijn gemaakt om een partij als Ageviewers buiten te sluiten.

Wim van Dalen, directeur van het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP, heeft een advies voor de supermarkten: „Ze moeten hun trots laten varen en zeggen: we hebben een fout gemaakt. Want er is enorme winst te behalen door de kassière weg te halen uit het controlesysteem.”