Met de grootste schikking die het Openbaar Ministerie (OM) ooit getroffen heeft, is het onderzoek naar de smeergeldbetalingen aan de Oezbeekse presidentsdochter Gulnara Karimova niet afgesloten.
Het OM onderzoekt ook de handelwijze van de financiële dienstverleners die telecomconcern VimpelCom hebben geholpen met het betalen van het smeergeld. Het gaat bijvoorbeeld om notarissen, accountants, banken en trustkantoren.
Donderdag werd bekend dat het OM voor 358 miljoen euro heeft geschikt met het in Amsterdam gevestigde VimpelCom, een van ’s werelds grootste telecombedrijven. De Amerikaanse autoriteiten krijgen eenzelfde bedrag. Hiermee koopt het bedrijf strafvervolging af voor het betalen van 144,5 miljoen dollar smeergeld aan Karimova, in ruil voor toegang tot de Oezbeekse markt.
Het OM is ook nog bezig met een strafrechtelijk onderzoek tegen het in Rotterdam gevestigde Zweeds-Finse telecombedrijf TeliaSonera. Dat zou zo’n 250 miljoen euro smeergeld betaald hebben aan Karimova.
De betalingen van de twee concerns hadden niet kunnen plaatsvinden zonder medewerking van Nederlandse financiële instellingen.
Notarissen, accountants, banken
„We onderzoeken in hoeverre faciliteerders, zoals notarissen, accountants en banken, betrokken zijn bij de smeergeldbetalingen”, zegt hoofdofficier Marianne Bloos. „Daarbij kijken we of er redenen zijn om een strafrechtelijk onderzoek in te stellen, of dat andere maatregelen beter zijn, zoals het inschakelen van een tuchtrechter of toezichthouder.” Zij noemt geen namen van instellingen.
Twee betalingen van VimpelCom aan Karimova verliepen via de trustdesk van ING, blijkt uit een rechtshulpverzoek in bezit van NRC. In november 2007 betaalde een dochterbedrijf van VimpelCom op de Maagdeneilanden via ING 25 miljoen dollar aan een brievenbusfirma op Gibraltar, waarvan Karimova de uiteindelijke rechthebbende was. In 2010 was notariaat Houthoff betrokken bij een aandelentransactie tussen TeliaSonera en de brievenbusfirma, die Karimova 170 miljoen dollar rijker maakte. Ook valt in het document de naam van trustkantoor Orangefield.
Onderzoeksplicht
Notarissen hebben een wettelijke onderzoeksplicht die voorschrijft dat ze moeten controleren op welke wijze de verkoper zijn aandelen verkregen heeft. In dit geval kocht TeliaSonera aandelen in een Oezbeekse dochteronderneming terug van de brievenbusfirma op Gibraltar. Die had ze eerder voor veel minder van TeliaSonera gekocht. Notarissen, maar ook banken en trustkantoren, moeten verdachte transacties melden bij toezichthouders.
Volgens het OM heeft VimpelCom een advocatenkantoor laten onderzoeken of de transacties met de brievenbusfirma aan de anti-corruptiewetgeving zouden voldoen. Het telecombedrijf hield echter belangrijke informatie voor de advocaten achter. Zo kregen zij niet te horen dat Karimova schuilging achter de brievenbusfirma. Uit openbare bronnen hadden de advocaten evenwel kunnen achterhalen dat er een band was.
Vragen zijn er ook over de rol van de accountant. VimpelCom verstopte het smeergeld in de boekhouding met valse facturen als betalingen voor goederen en diensten. Vanaf 2010, toen VimpelCom van Moskou naar Amsterdam verhuisde, tot en met 2012, het slotjaar van het gerechtelijk onderzoek, was EY de accountant van VimpelCom. Dit kantoor keurde de jaarrekeningen desondanks goed.