‘70 procent ziekten is gevolg van leefstijl’

De aanleiding

Wetenschapsjournalist Jop de Vrieze volgde bij het bedrijf Mind & Health een programma om in 100 dagen in balans te raken. In het artikel daarover voor Volkskrant Magazine van februari zegt de eigenaar van het bedrijf, Peter Kuijper: „Zo’n 70 procent van de ziekten is een gevolg van onze leefstijl.” Huisarts Pieter Barnhoorn schreef vervolgens in een opinieartikel in de Volkskrant: „Steeds vaker worden we met deze onzin om de oren geslagen. Zo vaak zelfs, dat het niet meer nodig lijkt deze boude uitspraken van uitleg te voorzien.”

Hij vraagt zich af: „70 procent van welke ziekten? Van prostaatkanker, van dementie, van diabetes, van ingegroeide teennagels, van griep? En wat is onze leefstijl? Roken, drinken, onveilig vrijen, rust, reinheid en regelmaat, fietshelmen?”

Waar is het op gebaseerd?

We bellen eerst met Peter Kuijper zelf. Hij zegt: „Er zijn in Nederland 5,3 miljoen chronisch zieken. Daar vallen ziektes onder als hart- en vaatziekten, artrose, en diabetes 2. Die ziektes hebben per definitie te maken met leefstijl. Bij longkanker en hart- en vaatziekten wordt een nog veel hoger percentage van de ziektegevallen veroorzaakt door leefstijl. Aanleg speelt ook een rol, net als de plek waar je woont, maar leefstijl is doorslaggevend. Denk daarbij niet alleen aan beweging en je eet- en drinkpatroon, maar vergeet ook stress, slaap en ontspanning niet.”

Volgens Kuijper vormen de 5,3 miljoen chronisch zieken ongeveer 70 procent van alle mensen die bij de huisarts of in het ziekenhuis terechtkomen. „Misschien is het percentage wat hoger of lager. Wat ik ermee wilde zeggen is dat er een sterke relatie is tussen leefstijl en ziekte.”

En, klopt het?

Hoewel Kuijper zijn eigen uitspraak relativeert, zijn we toch benieuwd of het percentage klopt. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bevestigt dat er in Nederland 5,3 miljoen chronisch zieken zijn, maar is voorzichtig met het leggen van een relatie met leefstijl. In een rapport uit 2012 schrijft het: „Ongezonde leefgewoonten zijn een belangrijke oorzaak van ziekte. De causale relaties zijn echter complex. Zo is roken een belangrijke oorzaak van longkanker, maar 86 procent van de rokers krijgt deze ziekte niet. Genetische factoren spelen daarbij een rol.”

Het RIVM heeft in 2014 wel schattingen gemaakt van de bijdrage van afzonderlijke leefstijlfactoren aan de ziektelast van Nederland. Zo is naar schatting 13 procent van de totale ziektelast toe te schrijven aan roken. Dit is hiermee volgens het RIVM verreweg de belangrijkste risicofactor. Overgewicht, te weinig bewegen en overmatig alcoholgebruik zijn elk verantwoordelijk voor 3 tot 5 procent van de ziektelast.

„We hebben deze schattingen niet gecombineerd tot één overall schatting van de bijdrage van leefstijl aan ziektelast”, zegt dr. Matthijs van den Berg, hoofd van de afdeling Preventie en Voeding bij het RIVM. „Maar als je de afzonderlijke percentages ziet, is direct duidelijk dat die 70 procent een overschatting is.”

We raadplegen een tweede bron: Johan Mackenbach, hoogleraar maatschappelijke gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit. Uit zijn onderzoek blijkt dat 50 procent van de totale ziektelast „vermijdbaar” is, omdat die is toe te schrijven aan „bekende gedrags- en omgevingsfactoren die in theorie zouden kunnen worden weggenomen”. „Binnen die 50 procent vallen ook aspecten van de leefstijl, maar die laatste kunnen dus niet verantwoordelijk zijn voor 70 procent van de ziektegevallen.”

Conclusie

De boodschap die Kuijper wilde overbrengen, dat er een verband is tussen leefstijl en ziekte is, klopt. Maar het aandeel van 70 procent is te hoog ingeschat. We beoordelen zijn stelling daarom als onwaar.