Bart van U. had ‘goddelijke opdracht’

Is Bart van U., verdacht van de moord op oud-minister Els Borst, slim? Gek? Beide? Of juist geen van beide? Juridische deskundigen reageren verdeeld op de opmerkelijke mededelingen die Van U. donderdagochtend deed. Waar hij eerder had gezwegen, verraste Van U. de rechter-commissaris in Rotterdam donderdag niet alleen met de bekentenis dat hij Borst in de garage bij haar woonhuis heeft vermoord. Hij verklaarde tevens dat hij „een goddelijke opdracht had gekregen om degene die verantwoordelijk is voor euthanasie te doden”.

„In het uiterste geval kan dat tot ontslag van strafvervolging leiden”, zegt Harald Merkelbach, hoogleraar rechtspsychologie aan de universiteit van Maastricht. „Dat kan als de rechter oordeelt dat Van U. in een psychose heeft gehandeld.” Maar die kans is niet erg groot, zegt Merkelbach er meteen achteraan. „Ik kan me heel goed voorstellen dat de rechter sceptisch staat tegenover zijn verklaring, al was het maar omdat Van U. aanvankelijk heeft gezwegen. Er waren niet eerder aanwijzingen voor een psychose.”

Pas als die aanwijzingen veel concreter kunnen worden gemaakt, kan de rechter dat straks meewegen in zijn vonnis, zegt Merkelbach. „De zogeheten ‘afpersopa’ van Linda de Mol, bijvoorbeeld, zou dement zijn geweest.” De man in kwestie werd verminderd toerekeningsvatbaar geacht.

Hoogleraar strafrecht Theo de Roos ziet een ander mogelijk scenario in het geval van Van U. „Het kan ook best zijn dat de rechter de mededeling over de goddelijke opdracht niet als een teken van ziekte ziet, maar juist als een volstrekt rationele opdracht beschouwt”, zegt hij. In dat scenario zou Van U. van de regen in de drup kunnen raken.

De Roos: „Dan kan de rechter tegen Van U. zeggen: Okay, we nemen uw motief serieus. Maar u heeft met uitvoeren van die opdracht wel ernstig onze rechtsorde geschokt. Dan kom je een beetje in de buurt van de moord op Pim Fortuyn. Daar woog het Hof mee dat de maatschappelijke orde was geschokt. Dat werkte toen in elk geval niet strafverminderend.”

Els Borst heeft, toen ze minister van Volksgezondheid (namens D66) was, de Euthanasiewet ingevoerd. Daarin staat dat een arts mag meewerken aan hulp bij zelfdoding als de ‘zorgvuldigheidseisen’ in de wet worden nageleefd.

Van U.’s advocaat Noëlle Pieterse wilde donderdag tegenover Radio EenVandaag niet spreken van een politieke moord. „Die indruk heb ik niet helemaal. Al is het wel zo dat hij echt gewetensbezwaren heeft tegen de euthanasiewetgeving. Dat heeft hij ook ten aanzien van de abortuswetgeving. Hij heeft verklaard dat de opdracht die hij van jongsaf aan heeft meegekregen hem altijd is bijgebleven maar niet altijd even actueel is geweest.”

De bekentenis kwam als een totale verrassing. Tot nu toe had Van U. geweigerd in deze zaak een verklaring af te leggen. Van U. had tot donderdag alleen bekend in januari 2015 zijn zus te hebben gedood. Van U. verwijt zijn zus dat zij hem jarenlang heeft getreiterd. „Loïs heeft geprobeerd met haar gedrag mij te gronde te richten door mij te kleineren en mij te bestempelen als een gek die in een inrichting thuishoort”, zo zei Van U. eerder.

Bange vermoedens bewaarheid

Door fouten van het OM zat Van U. op het tijdstip van de moorden ten onrechte niet een celstraf voor verboden wapenbezit uit. Het OM vroeg de rechtbank donderdag om Van U. opnieuw voor observatie te laten opnemen in het Pieter Baan Centrum nu hij heeft bekend. Van U. wil dit niet. Hij noemt nieuwe observatie „weinig zinvol” omdat hij al twee keer zeven weken is geobserveerd. De rechtbank vindt nieuwe observatie ook niet nodig. Het wachten is op het eindrapport van de psychiaters. Zij vinden Van U. schizofreen. De inhoudelijke behandeling van zijn zaak staat voor eind maart gepland.

D66-leider Alexander Pechtold liet in een verklaring weten dat zijn „meest bange vermoedens helaas waarheid zijn geworden. Het motief van de verdachte is schokkend en confronterend. Els is om het leven gebracht vanwege haar maatschappelijk en politiek baanbrekende werk op het gebied van euthanasie. Die gruwelijke werkelijkheid maakt het nog moeilijker haar dood een plek te geven.”