In Turkije kan de luchtvaart niet zonder de overheid

Bezien vanuit de bureaustoel van Temel Kotil is de wereld heel overzichtelijk. Achter zijn tafel in een kantoorgebouw bij de grote Turkse luchthaven Atatürk Airport in Istanbul hangt een metersbrede wereldkaart. Op de steden waar Turkish Airlines heen vliegt heeft Kotil, al elf jaar de baas van de luchtvaartmaatschappij, een magneetje met het bedrijfslogo geplakt. Hoe meer van die magneetjes, hoe meer omzet en winst.

„Dat is het mooie van luchtvaart”, zegt hij genietend. „Als je op een bestemming gaat vliegen breng je welvaart met je mee.”

Kotil, nog een paar weken voorzitter van de Association of European Airlines (AEA), spreekt een beetje medelijdend over zijn concurrenten in Europa. Die zitten met overheden die het belang van de luchtvaart niet doorhebben, zegt hij. Dat is in Turkije omgekeerd. De afgelopen tien jaar is het aantal binnenlandse luchthavens verdubbeld. Aan de Zwarte Zee-kant van Istanbul is de aanleg begonnen van de derde internationale luchthaven van de stad. Als die af is, heeft Istanbul de grootste luchthaven ter wereld, met een capaciteit van 150 tot 200 miljoen passagiers per jaar. Schiphol vervoert er nu jaarlijks 58 miljoen.

Bezwaren van landeigenaren en milieuactivisten zijn met speciale wetten ter zijde geschoven. De directeur van het consortium van bedrijven dat het vliegveld bouwt, vertelt dat de tijdsdruk groot is. Want zolang Turkish Airlines geen nieuwe thuishaven heeft, zit er een rem op de groei van het vliegende nationale visitekaartje.

Capaciteitsgebrek is Kotils grootste zorg. Het afgelopen decennium was de groei gemiddeld 17 procent. Het jaar 2015 viel met 15 procent wat tegen. Maar voor 2016 gaat hij uit van 21 procent groei. „Met dank aan de regeringen en het afschaffen van de visumplicht (voor Turken naar Europa, red.)”

Wat adviseert u Air France-KLM? Zij hebben het zwaar en u groeit maar.

„Oeh, dat is een controversieel onderwerp. Aan de vraag ligt het niet. Die groeit in Europa zelfs weer, in tegenstelling tot bijvoorbeeld in Noord-Amerika. Azië en de Pacific zijn booming. Dus als je als luchtvaartmaatschappij nu niet groeit, is er iets mis. Onze les is: breid uit, leer, plan nieuwe routes. Wij groeien gelukkig. Met dank aan God en de regering.”

Uitbreiden is binnen de Europese Unie moeilijker dan hier.

„Wij zijn ook Europese Unie.”

Nee, nog niet.

„We zijn deel van Europa, nog niet van de EU inderdaad. Maar hopelijk binnenkort wel. Turkije is het enige land in Europa waar de regering het belang van de luchtvaart begrijpt. In Europa bouwt niemand meer luchthavens. Neem Frankfurt. Een kleine schattige luchthaven. ’s Nachts gesloten. Heeft Lufthansa de das om gedaan. Parijs, klein en schattig, de doodsteek voor Air France. Wat je nodig hebt zijn megahubs. Zoals we hier aan het bouwen zijn.

„De luchtvaart is in het verleden gegroeid dankzij het ‘hub and spoke’-model, met centrale knooppunten waarnaar passagiers worden aangevoerd vanaf kleinere luchthavens. Natuurlijk heb je daarvoor ook kleine luchthavens nodig. Maar ook een grote hub, zodat je niet met lege toestellen vliegt. Als de lieve Europese landen het marktaandeel weer willen pakken zullen ze grotere luchthavens moeten bouwen. De luchthaven van Istanbul die nu wordt gebouwd is dan een goede case study.”

Wat maakt volgens u dat dit in Europa niet gebeurt? Waarom is het in Turkije gemakkelijker?

„Kan ik vrijuit spreken? Als ik een politicus in land X spreek, ik kan de naam niet noemen, zegt hij dat hij stemmen kwijtraakt als hij nachtvluchten toestaat. Sorry jongens, dat is zo populistisch. De concurrentie in de luchtvaart is geen grapje hoor, die is heel reëel.”

Het draait toch ook om wettelijke beperkingen binnen Europa voor geluidsoverlast, concurrentie en milieu?

„Waar is de Europese Commissie voor? Met een grote, goed gelegen luchthaven en goed gevulde vliegtuigen bespaar je ook brandstof. Met de nieuwe generaties vliegtuigen is de geluidsoverlast minimaal. Europa moet dit opnieuw bestuderen. Want zonder reizen geen business en geen onderwijs.“

Het is dus gewoon een kwestie van nieuwe vliegtuigen kopen?

„Ja! Die vliegen 5 procent goedkoper. Politici denken dat deze markt van jou blijft als je hem eenmaal veroverd hebt. Dat is niet zo. Je moet blijven investeren.”

2016 kan een cruciaal jaar worden. Mogelijk wordt in oktober de visumplicht geschrapt voor Turken die naar Europa willen reizen. Bent u hoopvol over Turkse toetreding tot de EU?

„Ja, daar bid ik voor. Het is iets positiefs.”

Wat maakt toetreding voor verschil?

„Ik baseer dat op mijn ervaring. Kijk naar Istanbul. Daar kwamen vier miljoen bezoekers per jaar. Nu twaalf miljoen. Het is de op vier na populairste bestemming ter wereld. En dat komt door Turkish Airlines. Als je ergens heen vliegt, breng je rijkdom met je mee. Mensen zijn van nature gemaakt om te reizen. We zouden naar Europa moeten gaan en reizen.“

Gaat u in uw planning voor komend jaar al uit van het schrappen van de visumplicht?

„Ik geloof dat het gaat gebeuren. Onze minister heeft ons dat goede nieuws gegeven. Maar we hebben bij Turkish Airlines een groot probleem en dat is capaciteitsgebrek. We vliegen op 206 steden, 1200 vluchten per dag. Altijd is er wel ergens een markt die we niet kunnen bedienen. Als er ergens een crisis is, zoals nu met Rusland, halen we daar vliegtuigen weg en zetten ze elders in. We roteren. Als het visumvrij reizen er komt, lossen we dat ook op zo’n manier op.”

In de 11 jaar dat u nu bestuursvoorzitter bent heeft Turkije voor mensen uit veel andere landen de visumplicht geschrapt, zoals Rusland en Afrikaanse landen. Dat is een van de verklaringen voor uw sterke groei.

„Klopt. En nu veranderen ze die regels weer een beetje omdat het van de EU moet. Oké, geen probleem. Het is geven en nemen. Wat moeilijker op de Afrikaanse markten, wat gemakkelijker in Europa. Geen probleem.”

Had u ook zo snel kunnen groeien zonder ‘hulp’ van de Turkse regering. Hoe zal ik de relatie omschrijven?

„Ik zou zeggen van niet. Ik begrijp waar u op doelt. Laat me uitleggen hoe het in Turkije is gegaan. In 2003 kregen we een nieuwe minister, Binali Yildirim, die nu ook weer minister is. Die heeft mensen aangemoedigd om te gaan vliegen en de belastingen verlaagd.”

Alleen voor Turkish Airlines?

„Voor iedereen. Dat scheelde de regering natuurlijk inkomsten. Maar er is een multiplier. Wij en andere luchtvaartmaatschappijen betalen misschien minder belasting, maar we verdienen wel meer. Het tweede wat de regering deed is investeerders grond geven voor luchthavens. Van 26 gingen we naar 65 luchthavens in Turkije. We waren een staatsbedrijf, dat is op de lange termijn dodelijk. In 2006 hebben ze ons in de etalage gezet. Vanaf dat moment hebben we ons minder op de binnenlandse markt gericht. En intussen vervoeren we zeven keer meer passagiers dan toen ik begon.

„Dus dat is de relatie tussen de Turkse regering en Turkish Airlines. En ze hebben de luchthaven hier, Atatürk Airport, uitgebreid. En nu bouwen ze de grootste luchthaven ter wereld. Prachtig, modern, gloednieuw. De regering heeft de grond daarvoor ter beschikking gesteld. Heel goed. In de eerste week na de opening in 2018 verhuizen we.”

Nieuwe luchthaven komt aan de noordkant van Istanbul:

Weet u al hoe de luchthaven gaat heten?

„Nee.”

Wordt het Recep Tayyip Erdogan Airport?

„Ik weet het niet. Geen commentaar.”

Uw relatie met de Turkse regering is zo goed dat ze bij Schiphol vast denken dat het staatssteun is.

„We zijn beursgenoteerd. Alles is schoon en open. Dit bedrijf is een staatsbedrijf geweest. Ik weet het verschil. Ankara doet niets. “

Het lijkt soms alsof regeringsbeleid en besluiten van Turkish Airlines hand in hand gaan. Bijvoorbeeld als nieuwe routes worden geopend en tegelijkertijd een ambassade.

„We plannen alles 100 procent commercieel. En als vanzelf volgen de politici en bedrijven. Daar is niets mis mee. Het succes heeft vier poten: technologie, strategie, geen belastingen en regulering. Regeringen moeten die regulering vriendelijk doen, niet onvriendelijk.

„Dat heet afstemming. In de internationale wereldhandel kun je het niet alleen. Het vliegtuig is van mij. Maar als ik in Amsterdam aan de grond sta is het dat niet. Ik kan niet zomaar opstijgen. Het is een ecosysteem. Ik vraag alle regeringen om alsjeblieft vrienden te zijn.”