Terreur rukt op in de Sahel

Met de aanval vrijdagnacht voegt Burkina Faso zich bij het groeiende aantal fragiele landen in de Sahel dat dreigt te bezwijken onder terrorisme en andere criminele activiteiten. Bij de terreuractie bij het Splendid-hotel in de hoofdstad Ouagadougou vielen 29 doden, onder wie een Nederlander. De aanval werd opgeëist door Al-Mourabitoun. Deze aan Al-Qaeda gelieerde terreurgroep geleid door de Algerijn Mokhtar Belmokhtar is uitgegroeid tot de sterkste van Noordwest-Afrika. Zijn groep voerde in augustus een actie uit op een hotel in het Malinese Sévaré (twaalf doden) en in november op een hotel in de hoofdstad Bamako (twintig doden).

In allerhaast ingevlogen Franse militairen en zeker één Amerikaanse soldaat voegden zich vrijdagnacht in Ouagadougou bij het leger van Burkina Faso voor de bevrijding van gegijzelde hotelgasten. Die hulp was nodig; Burkina Faso heeft een turbulent jaar achter de rug na de verdrijving in 2014 van de 27 jaar lang heersende dictator Blaise Compaoré. Met de ontbinding van de Presidentiële Garde van Compaoré werd het veiligheidsapparaat uitgehold. Van dat vacuüm hebben de terroristen geprofiteerd.

Vergeleken bij andere Sahellanden bestaan in Burkina Faso geen spanningen tussen radicale moslims en de overgrote meerderheid van gematigde aanhangers van de soefisekten. Ook kent Burkina Faso veel christenen. De religieuze en tribale tolerantie is in belangrijke mate te danken aan de koning van de Mossi, het grootste volk van het land. De monarch verenigt de bevolkingsgroepen en in tijden van politieke crisis, zoals bij een mislukte coup in september, speelt hij een verzoenende rol. Door deze interne cohesie is Burkina Faso altijd stabieler gebleven dan andere, falende, staten in de regio.

Radicale moslimideologie

De radicale moslimideologie in de Sahel is vooral het gevolg van import van deze ideologie uit het Arabische noorden. In de regio is sinds een kwart eeuw sprake van een sluimerende fundamentalisering van het geloof door de toenemende invloed van de wahabieten vanuit Saoedi-Arabië en Qatar. Ook in Burkina Faso financieren ze Koranscholen en bouwen nieuwe moskeeën waarin ‘op de juiste manier’ tot God wordt gebeden

Burkina Faso bleef gespaard voor terrorisme en rebellieën omdat Compaoré geheime afspraken maakte met extremistische groepen. Hij assisteerde bij onderhandelingen met moslimmilitanten die in buurlanden westerlingen gijzelden voor losgeld en gaf onderdak aan rebellen van het Touareg-volk. Door deze contacten hield hij de extremisten op afstand.

Terreurgroepen slaagden erin hun acties in de regio op te voeren nadat moslimextremisten in 2012 het noorden van Mali hadden bezet. De Franse interventiemacht in Mali drong hen in 2013 terug, maar versloeg hen niet. Daarna trokken ze naar het chaotische zuiden van Libië, of ze vonden een schuilplaats in de Sahara en de bergen bij de Algerijnse grens.

De spectaculairste actie van de terrorist Belmokhtar was in 2013 bij gasinstallaties in het zuiden van Algerije. Zijn groep gijzelde achthonderd werknemers en executeerde er 39. Later in dat jaar was zijn doelwit het Franse uraniumbedrijf Areva in Arlit in Noord-Niger en een kazerne in Agadez, gevolgd door een actie om zijn aanhangers te bevrijden uit een gevangenis in de hoofdstad van Niger.

Pas sinds kort is hij actief in Burkina Faso. Vorig jaar ontvoerde zijn groep er een Roemeen en in oktober doodden zijn strijders drie politieagenten van Burkina Faso bij de grens met Mali. Dat bleek het begin van een campagne waarbij Burkina Faso in het verschiet van de terreurgroep kwam. Na zijn recente troebelen worstelt het land met het opzetten van een democratie en valt simpel ten prooi.

De groep Al-Mourabitoun van Belmokthar sloot zich eind vorig jaar aan bij Al-Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQIM). Belmokthar vocht eerder als commandant bij AQIM, scheidde zich af van die groep maar is er nu weer terug. Belmokthar is een trouwe aanhanger van Al-Qaeda-leider Ayman al-Zawahiri en een felle tegenstander van IS. Zijn Al-Mourabitoun is met de Somalische terreurgroep Al-Shabaab aan de andere kant van het continent de belangrijkste bondgenoot van Al-Qaeda in Afrika.

De aanslag in Burkina Faso roept opnieuw vragen op of de structureel zwakke Sahellanden een antwoord hebben op de groeiende onveiligheid. Toen in 2011 moslimextremisten Noord-Mali innamen, gingen de regeringssoldaten er met de staart tussen de benen vandoor. In Niamey, Bamako en Ouagadougou bestaat geen adequate beveiliging. In het doorgaans gemoedelijk Ouagadougou was geen sprake van serieuze beveiliging van het Splendid-hotel en andere door buitenlanders gefrequenteerde horeca aan de Avenue Kwame Nkrumah. Europese landen willen hun aanwezigheid in de Sahel uitbreiden. In het Nigerese Agadez wil de EU veertien afgevaardigden stationeren om de stroom migranten richting Noord-Afrika en Europa in te dammen.