‘NS’ers moeten elkaar aanspreken’

Roger van Boxtel wil dat de 30.000 NS’ers weer trots worden op hun bedrijf. „Ik hoor van medewerkers dat ze het gevoel hebben dat ze bij een criminele organisatie werken. Dat is toch verschrikkelijk?” Na het rampjaar 2015, het jaar waarin NS zijn bestuursvoorzitter, president-commissaris en reputatie als fatsoenlijk bedrijf kwijtraakte, moet 2016 het jaar van het herstel worden.

Ingrijpen is noodzakelijk, constateert een vrijdag gepubliceerd rapport van onderzoeksbureau Alvarez & Marsal. Het integriteitsbeleid van NS schiet tekort. Door het hele bedrijf zijn mensen zich te weinig bewust van wat wel en niet kan. Een plan van aanpak met een omvangrijk pakket aan maatregelen moet de interne controles en bedrijfsethiek verbeteren.

Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de aandeelhouder, minister Dijsselbloem van Financiën, en de raad van commissarissen van NS. Aanleiding is de fraude door NS-dochters Abellio en Qbuzz bij de aanbesteding van het openbaar vervoer in Limburg. Concurrenten werden op oneigenlijke wijze benadeeld.

Vanuit Londen, waar hij „eindelijk eens rustig kan kennismaken met Abellio”, licht Van Boxtel zijn plan van aanpak toe.

Hoe verklaart u dat er bij NS een cultuur is waarin integriteit kennelijk niet vanzelfsprekend is?

„Ik werkte hiervoor bij een verzekeraar. Bij verzekeraars en banken is sinds de crisis veel veranderd. Onder druk van toezichthouders als AFM en De Nederlandsche Bank zijn veel nieuwe procedures voor integriteit doorgevoerd. Toen ik bij NS kwam dacht ik: hmm, dat is hier wat minder ontwikkeld. Hetzelfde geldt denk ik voor veel grote bedrijven buiten de financiële sector.”

Er is geen specifieke verklaring voor NS? De onderzoekers wijzen op een traditie van autonomie en zelfstandig handelen.

„Als mogelijke verklaring denk ik eerder aan de diversiteit van dit grote bedrijf. Er zijn veel verschillende onderdelen, met verschillende taken en werkwijzen. Overigens is de conclusie van het onderzoek niet dat NS niet deugt. Het bedrijf deugt. Kan het beter? Ja. Moet het beter? Ja.”

Gaat u meer inzetten op nieuwe regels of op een nieuwe mentaliteit?

„Regels en cultuur moeten hand in hand gaan. De regels beschouw ik als zwembandjes: die moet je goed hebben georganiseerd om niet kopje onder te gaan. Maar er is ook de cultuur: je moet zelf leren zwemmen. De top van het bedrijf heeft een grote verantwoordelijkheid, wij moeten het voorleven. Niet oneindig veel verlofdagen opnemen bijvoorbeeld.”

NS’ers kunnen meer controle verwachten vanaf nu?

„Daar gaat het niet om. Dit is geen bestraffende exercitie. Het gaat om het creëren van een stimulerende cultuur, waarin collega’s elkaar kunnen aanspreken op hun gedrag. Een veiligheidsmedewerker op een station moet bijvoorbeeld niet in een hoek kauwgum gaan staan kauwen. Wat is done en wat is not done?”

Dat klinkt abstract. Wat staat de medewerkers concreet te wachten?

„We gaan ze positief coachen met een cultuurprogramma. We doen dat door maatwerk: we leven ons in in hun specifieke werkzaamheden.”

U bent bij dochterbedrijf Abellio, dat actief is in Duitsland, Engeland en Schotland. U wilt de „bestuurlijke verhoudingen tussen NS en Abellio herijken”. Wat houdt dat in?

„Dat we de verantwoordelijkheden tussen NS en Abellio anders gaan verdelen. Dat we beter gaan kijken of we de risico’s van investeringen kunnen dragen.”

Misschien is een andere relatie met Abellio niet nodig, als u in de nieuwe NS-strategie besluit om de buitenlandse activiteiten af te stoten.

„Daar is geen sprake van. Onze nieuwe strategie komt over twee maanden naar buiten en daar loop ik niet op vooruit, maar dit is completely beside the point. Abellio presteert goed. We hebben gelukkig weinig reputatieschade opgelopen in het buitenland, ze zijn in Engeland onder de indruk van onze prestaties. Bovendien: de Fransen en de Duitsers spelen in onze tuin [Van Boxtel doelt op vervoersbedrijven Transdev en Arriva, red], dus waarom zouden wij stoppen met in hun tuin te spelen?”

Is dit onderzoek de afsluiting van het dossier ‘Limburg’ voor NS?

„Dit is een forse stap op weg naar het afscheid nemen. Er lopen nog een paar arbeidsrechtelijke zaken en juridische onderzoeken.”

Heeft u uitgerekend hoeveel geld alle juridische en andere onderzoeken inzake ‘Limburg’ hebben gekost?

„Nee, ik heb nog niet alles opgeteld. Ik weet wel: deze mensen werken niet gratis. Het kost wat, maar dan krijg je ook wat.”