Bert Koenders heeft haast. De minister van Buitenlandse Zaken (PvdA) wil „zo snel mogelijk” een besluit over de manier waarop schuldigen voor het neerschieten van vlucht MH17 worden berecht: door een nationale rechtbank of door een internationaal tribunaal. Binnen een half jaar moet daarover worden besloten, zei Koenders maandag.
Dat klonk voortvarend. De minister zei dit in reactie op blijde tijdingen die de NOS op zondag naar buiten had gebracht: het onderzoekscollectief Bellingcat zou een twintigtal Russische militairen hebben geïdentificeerd dat betrokken is bij de vliegramp, die 298 mensen het leven kostte. „Door het onderzoek is het aantal verdachten flink teruggebracht”, aldus de NOS.
De werkelijkheid is complexer. Bellingcat, een internationaal team van ‘burgerjournalisten’, opgericht door de Brit Eliot Higgins, heeft de namen van de Russische militairen doorgespeeld aan het Nederlandse Openbaar Ministerie (OM), dat een internationaal strafrechtelijk onderzoek naar MH17 leidt. Afgelopen najaar concludeerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat MH17 is neergehaald met een luchtdoelraket die werd afgevuurd door een lanceerinstallatie van het type Boek M1 – een Sovjetwapen uit de jaren zeventig.
De vraag is wie die Boek-raket afvuurde: zowel de Oekraïense als de Russische strijdkrachten beschikken erover. Het OM gaat ervan uit dat de Boek uit Rusland kwam, zo werd vorig voorjaar duidelijk. Het OM baseerde zich op videobeelden uit Oekraïne waarop het systeem te zien is, en op telefoongesprekken van separatisten, afgetapt door de Oekraïense geheime dienst. Uit die gesprekken blijkt dat de Boek werd ‘besteld’ door Sergej Petrovski, een voormalig inlichtingenofficier van de Russische geheime dienst GROe.
Het Bellingcat-onderzoek heeft de Russische rol scherper in beeld gebracht. Na grondige analyse van beeldmateriaal concludeerde Higgins dat de Boek afkomstig was van de 53ste brigade luchtafweer uit het Russische Koersk. Nu heeft Bellingcat twintig namen van die eenheid achterhaald. Mensen die moeten weten „wie er op de knop heeft gedrukt”, aldus Higgins.
Maar is dat zo? Bellingcats spoor loopt dood op de Oekraïense grens. Wie er heeft gevuurd, is waarschijnlijk nog onduidelijk. Dat geldt ook voor de vraag wat deze ‘dader’ ten laste kan worden gelegd. Moord? Dood door schuld? „Het is een gecompliceerd onderzoek”, zegt het OM. „Wij werken niet met deadlines.”