Saoedi-Arabië richt ware slachting aan – met onze wapens

Bommen op bruiloften, bommen op ziekenhuizen, scholen, fabrieken – in Jemen speelt zich volgens de VN een ongekende menselijke tragedie af. Meer dan vijfduizend burgerdoden hebben de VN half oktober in Jemen geteld. Daar probeert Saoedi-Arabië met hulp van acht andere Golfstaten sinds maart een opstand van shi’itische Houthi-rebellen de kop in te drukken. Dit gaat volgens Amnesty International gepaard met „totale verachting van de mensenrechten”. Er zou clustermunitie worden gebruikt. Humanitaire hulp wordt geblokkeerd.

Met de migranten en de terreur is de chaos in het Midden-Oosten in Europa binnengekomen. In de zoektocht naar oorzaken en uitwegen valt het licht momenteel op Saoedi-Arabië. En daarmee op de vele wapens die datzelfde Europa aan Saoedi-Arabië en andere landen in de regio verkoopt.

De Paveway IV-bommen die Saoedi-Arabië op Jemen laat vallen zijn van Britse en Amerikaanse makelij. Amerikaanse F-15’s en Britse Tornado-gevechtsvliegtuigen lanceren ze. En het is heel goed mogelijk, zegt de Nederlandse ngo Stop Wapenhandel, dat in die vliegtuigen Nederlandse onderdelen zitten.

Saoedi-Arabië is niet alleen van oudsher een grote klant van de defensie-industrieën van de VS, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, daarnaast bewapent het zich de laatste jaren in een onrustbarend tempo. Sinds 2013 staat het land na de VS, China en Rusland mondiaal gezien op de vierde plaats wat defensiekoopkracht betreft.

In 2014 steeg het defensiebudget er met 17 procent tot 81 miljard dollar, zo bleek eerder dit jaar uit cijfers van het SIPRI, een Zweeds instituut dat defensie-uitgaven bijhoudt.

Saoedisch interventionisme

„Vroeger kocht Saoedi-Arabië ook veel wapens. Maar het gebruikte ze niet”, zegt Tobias Borck, analist van het Strategy and Security Institute in Exeter die onderzoek doet naar conflictbeheersing in het Midden-Oosten. „Het Westen kon rustig wapens, onderdelen en de bijbehorende expertise leveren en zo de band met de oliestaat hecht en stabiel houden. Maar Saoedi-Arabië laat nu een groeiend interventionisme zien. Dat stelt de leveranciers, westerse landen, voor nieuwe dilemma’s.”

De opstandige burgers van de Arabische Lente, oplaaiende rivaliteit met aartsvijand Iran, de aanvankelijk terughoudende opstelling van Obama jegens Syrië en vooral het nucleaire akkoord tussen het Westen en Iran hebben de Saoediërs veel assertiever en ondernemender gemaakt, zegt Borck. Andere Golfstaten volgen in hun kielzog.

De Europese defensie-industrie vaart er wel bij. De EU is na de VS de belangrijkste leverancier van wapens aan het Midden-Oosten. Van 2004 tot 2013 werd voor ruim 82 miljard euro aan verkoopvergunningen verstrekt voor het Midden-Oosten en de Maghreblanden.

Saoedi-Arabië gold lang als een stabiliserende factor in het Midden-Oosten. Maar al die wapens werken nu juist destabiliserend, zeggen verschillende experts. „De leveranties voeden in het Midden-Oosten de perceptie van dreiging en daarmee de onwil tot vreedzame oplossingen te komen”, zegt Pieter Wezeman, Nederlands onderzoeker van het SIPRI. „Het is in mijn ogen absurd dat het Westen zulke hoeveelheden wapens aan Saoedi-Arabië levert, en geen druk op dat land uitoefent om met Iran om de tafel te gaan zitten.”

Onder president Hollande toont Frankrijk zich de actiefste Europese wapenleverancier van de Saoediërs. En nu het vertrouwen van de Golfstaten in de VS een knauw kreeg door het nucleaire akkoord, kopen ze graag bij Hollande. In juni tekende de hyperactieve Saoedische minister van Defensie prins Mohammed bin Salman tien contracten met Frankrijk, waaronder een voor 23 Airbus patrouillehelikopters. De grootste leverancier blijven de VS. Alleen al de laatste maanden maakten de VS bekend 22.000 bommen, 600 Patriotraketten en drie of vier fregatten te zullen leveren.

Saoediërs ook wapenmakelaars

Het autoritaire Saoedische regime hoeft geen enkele verantwoording af te leggen over de aankopen of over waar alle wapens uiteindelijk terechtkomen. Saoedi-Arabië ontpopt zich dan ook als een actieve wapenmakelaar voor andere landen in de regio. Het leverde wapens uit Kroatië aan anti-Assadstrijders in Syrië, het financierde de aankoop van Russische en Franse wapens voor het Egypte van president Sisi en kocht Franse wapens voor Libanon. Op een fiks deel van de Saoedische handel heeft de wereld sowieso geen zicht, zegt corruptiewaakhond Transparency International. Hoeveel westerse wapens er via Saoedische prinsen in Syrië terecht komen, is dan ook onduidelijk.

De gigantische berg wapens in het Midden-Oosten, waar de defensiebudgetten in tien jaar tijd met 57 procent stegen, maakt het steeds onwaarschijnlijker dat de geweldscyclus wordt doorbroken, zegt Tobias Borck. „Dat gebeurt ook niet als er morgen op magische wijze vrede in Syrië zou komen. ”

Ondanks dit alles blijft het Westen de verkoop van wapens als een puur economische kwestie zien. Aan die schizofrenie moet een eind komen, vindt Borck. „Deze hele situatie schreeuwt om een overkoepelende strategie, waarin de EU besluit wat ze nu eigenlijk wil bereiken in het Midden Oosten. Willen we geld verdienen? Dan moeten we doorgaan met wapens leveren. Willen we bijdragen aan vrede en stabiliteit? Dan moeten we ophouden met het leveren van wapens. Het zou al flinke winst zijn als we wapenleveranties niet langer buiten beschouwing laten bij ons politiek handelen.”

Lees ook: Onze foute vriend Saoedi-Arabië en het gehele drieluik over Saoedi-Arabië