Kostbaar knip- en plakwerk

Het kwam als een verrassing. Henk van Dalen (63) trad ruim een week geleden tijdelijk terug als commissaris bij Rabobank. Aanleiding is een onderzoek naar grootschalige corruptie bij het in Amsterdam gevestigde telecomconcern VimpelCom, waar Van Dalen tot 2013 financieel directeur was.

Behalve het Nederlandse OM onderzoekt ook de Amerikaanse justitie VimpelCom. Nieuwe processtukken uit de VS, in bezit van deze krant, laten zien wat VimpelCom wordt verweten.

Zo blijkt het Noors-Russische bedrijf (ruim 200 miljoen klanten) vier jaar geleden 30 miljoen dollar betaald te hebben voor twee „marketingrapporten” gevuld met passages uit Wikipedia en wat gerecyclede gegevens van VimpelCom zelf. Van Dalen was toen financieel directeur. De rapporten waren gefabriceerd door Takilant Ltd, een in Gibraltar gevestigde brievenbusfirma van een dochter van de Oezbeekse president Karimov. Voor die 30 miljoen dollar hielp Takilant VimpelCom ook bij het verwerven van licenties voor 4G-frequenties in Oezbekistan.

Justitie in de VS had niet veel tijd nodig om te concluderen dat de rapporten een dekmantel waren voor smeergeldbetalingen. De neprapporten waren het sluitstuk van jarenlange omkoping van presidentsdochter Gulnara Karimova (43) door VimpelCom. Het gaat in totaal om 133,5 miljoen dollar, becijferden de Amerikanen.

Voor dat geld regelde Karimova, in de stukken aangeduid als „government official A”, de toegang tot de telecommarkt in haar land. Karimova heeft naar verluidt sinds vorig jaar huisarrest in de Oezbeekse hoofdstad Tasjkent, vanwaaruit haar vader al jaren een schrikbewind voert.

Beslag op miljoenen

In de stukken wordt de rechtbank in New York gevraagd om 300 miljoen dollar van drie firma’s van Karimova in beslag te nemen bij banken in België, Ierland en Luxemburg. Ook justitie in Nederland, Noorwegen, Zweden en Zwitserland doen strafrechtelijk onderzoek. In Nederland doorzocht het OM vorig jaar het hoofdkantoor van VimpelCom aan de Zuidas. Zwitserland heeft beslag gelegd op 779 miljoen euro aan banktegoeden van Takilant. Zweden bevroor 193 miljoen euro.

De Amerikaanse stukken maken duidelijk dat er meer smeergeldwegen waren dan het kopen van neprapporten. Brievenbusfirma’s van Karimova verwierven aandelen van dochterbedrijven van VimpelCom, die VimpelCom later voor een veelvoud terugkocht. Ook sloten ze lucratieve contracten met VimpelCom, waarvoor het licenties en frequenties kreeg.

Het begin van de jarenlange omkoping was een Russisch-Oezbeeks onderonsje. Het begon in 2006 toen VimpelCom nog gevestigd was in Moskou. Eindverantwoordelijk voor vijf smeergeldbetalingen tussen 2007 en 2009 (in totaal 103,5 miljoen dollar) was Alexander Izosimov (51). Deze Rus was tot medio 2011 algemeen directeur van VimpelCom. Nu is hij commissaris bij Zweedse bedrijven als Ericsson en Modern Times Group (media).

Izosimovs rechterhand in Moskou was financieel directeur Elena Shmatova (56). Zij is nu commissaris bij ZED+, een Spaans-Russisch techbedrijf dat in Amsterdam kantoor houdt. VimpelCom bezit 5,3 procent van de aandelen. Beide hoofdpersonen reageerden niet op vragen.

In 2010 kreeg VimpelCom Ltd een beursnotering in New York en verhuisde het hoofdkantoor naar Amsterdam. De corruptie verhuisde mee. Toen in 2011 nog eens 30 miljoen dollar werd betaald (voor de rapporten) waren Izosimov en Shmatova niet meer de baas. Tegen die tijd was de Noor Jo Lunder algemeen directeur en Henk van Dalen financieel directeur.

Van Dalen is voor zover bekend geen verdachte. Nadat hij in 2013 bij VimpelCom vertrok, werd hij beroepscommissaris. Zijn besluit om tijdelijk terug te treden bij Rabobank, de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij en het Erasmus MC volgde op de arrestatie van Lunder, begin deze maand in Oslo. Een dag later was Lunder overigens weer vrij. De Noorse rechter oordeelde dat justitie de vermoedens van omkoping onvoldoende onderbouwd had. Hij is nog wel verdachte.

Onder verantwoordelijkheid van Lunder sloot VimpelCom op 19 september 2011 de consultancyovereenkomst met Takilant. Lunder zei na zijn vrijlating dat hij de transactie eerder in 2011 nog had tegengehouden. Een klokkenluider had gezegd dat het om smeergeld zou gaan. Oezbekistan is een van de meest corrupte landen ter wereld en een consultancyovereenkomst is een bekende methode om steekpenningen te betalen.

Lunder zei pas ingestemd te hebben met de transactie na advies van een Amerikaans advocatenkantoor, zijn juridisch adviseur en financieel directeur Van Dalen. Alle drie gaven ‘groen licht’.

Volgens de Noorse justitie stelde het advocatenrapport weinig voor. Eén keer googlen had duidelijk gemaakt dat VimpelCom zaken deed met een brievenbus waarvan de 28-jarige secretaresse van Karimova directeur was. Lunder zegt het rapport niet in zijn geheel gelezen te hebben. Hij zou louter zijn afgegaan op zijn raadgevers. Waarna hij de deal afrondde.