Waar was de Antonov toen de Rus hem raakte?

Wist de Nederlandse overheid nu wel of niet ruim vóór de MH17-aanslag dat de burgerluchtvaart boven Oekraïne gevaar liep? Op 14 juli maakte Oekraïne bekend dat die dag een Oekraïens militair vrachtvliegtuig van 6200 of 6500 meter hoogte was neergeschoten: ongekend hoog. Het betekende dat de rebellen nu over heel zware wapens beschikten. Het bericht kwam gewoon op internet en in de krant maar raakte snel ondergesneeuwd door het nieuws over MH17. Toen later bleek dat ook een Nederlandse diplomaat al op 14 juli officieel en expliciet over die 6200 of 6500 meter was ingelicht werden de Nederlandse regering bittere verwijten gemaakt.

Maar uit een bijlage van het recent verschenen rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid blijkt dat de militaire inlichtingendienst MIVD al binnen één dag inzag dat de Oekraïense opgave niet klopte. De MIVD volgde de zaak op de voet uit vrees voor directe Russische deelname aan de strijd. Dat zou een game changer zijn. Maar de dienst concludeerde dat het vrachttoestel, een Antonov An-26, ‘substantieel lager’ had gevlogen dan 6500 meter. Dat bleek uit de toestand van het wrak en verklaringen van getuigen. Het was waarschijnlijk door een schouderraket (een MANPADS) neergehaald.

Hoe hoog vloog de An-26 dan? Dat schreef de MIVD niet, maar daar valt bij nader inzien wel zicht op te krijgen. De aanval op de An-26, die uiteindelijk vlakbij de grensplaats Davydo Mykilske neerkwam, is vanuit twee andere plaatsen gefilmd: vanuit Velykyi Sukhodil en vanuit Sjevernyi. Ze zijn door het blog ukraine@war aangewezen. De An-26 had net voorraden gedropt bij Izvaryne (waar een afdeling van het Oekraïense leger was ingesloten) en wilde het rebellengebied kennelijk weer verlaten via de kortste route, vliegend in noordelijke richting langs de Russische grens.

De naderende raket is op beide films te herkennen aan zijn rookspoor, de Antonov zelf, die niet hoger vliegen kan dan 7,5 km, produceert geen ‘contrail’. Op het moment dat de raket inslaat is kort een oplichtend spoor te zien. De cameraman in Velykyi Sukhodil stond naast een roze parasol die zó groot was dat hij op satellietfoto’s van Google Maps en Google Earth is terug te vinden. Zijn standplaats is dus precies bekend en daardoor zijn, met hulp van Google Earth, bruikbare metingen te doen in zijn video-stills. Die tonen aan dat de horizontale beeldhoek van zijn camera, onder het inzoomen, verloopt van 34 naar 14 graden en dat de Antonov ongeveer 24 graden boven de horizon is als hij wordt getroffen. Het vliegtuig zelf is op de film niet te zien, ook niet na inzoomen. Dat komt doordat het van de camera af vliegt en dus een klein profiel heeft, maar vooral ook door de grote afstand. Aannemende dat de ingezoomde camera objecten die een boog van 0,03 graden aan de hemel beslaan nog zichtbaar kan maken, en wetende dat de rompdiameter van de Antonov 2,9 meter is valt te berekenen dat het toestel minstens 5,5 km van de camera was verwijderd. Dan was zijn vlieghoogte dus minstens 2,2 km (5,5 sinus 24).

Davydo Mykilske, waar de An-26 neerkwam (het wrak is bij Google Maps en Earth te zien), ligt 8,8 kilometer NNW van Velykyi Sukhodil. Was het toestel al pal boven Davydo toen het werd getroffen en viel het dus recht naar beneden dan moet het op een hoogte van 3,9 km (8,8 tangens 24) hebben gevlogen. Waarschijnlijker is dat het na de raketinslag nog even in oorspronkelijke richting door vloog en meer of minder zeilend in Davydo belandde. Die 3,9 km is een bovengrens.

Er is nog een derde indicatie voor de vlieghoogte, die komt van de ‘airdrop’ bij Izvaryne. Parachute-droppings vinden plaats vanaf lage hoogte omdat informatie over de windrichting op grotere hoogte ontbreekt. 500 meter is gangbaar. Izvaryne ligt 23 km ten zuiden van Davydo. Een An-26 vliegt daar ongeveer 3 minuten over. Zijn maximale klimsnelheid (‘rate of climb’) is 480 meter per minuut. De kans dat de Antonov boven Davydo al heel veel hoger vloog dan 2 km is dus niet groot.

Kortom: De An-26 vloog inderdaad binnen bereik van die MANPADS. Maar is het toestel ook door zo’n schouderraket neergehaald, zoals de MIVD aanneemt? Nee. Uit het filmpje dat in Sjevernyi is gemaakt blijkt dat de raket werd afgevuurd van een plaats ten zuiden van Sjevernyi (in Rusland), vervolgens een afstand aflegde van zo’n 15 km, en – belangrijk – een brandtijd had van zeker 40 seconden. Dat valt buiten de mogelijkheden van MANPADS, van een Strela-10 en, qua brandtijd, ook buiten die van een Boek M1 of Pantsir S1. Meer luchtdoelraketten waren daar niet. De conclusie is dat de Antonov werd neergeschoten door een ‘air-to-air-missile’ van een gevechtsvliegtuig – een Russisch gevechtsvliegtuig, mag je aannemen. Oekraïne heeft dat nooit expliciet bekend gemaakt, maar toen later, in december, de omgekomen piloten in Vinnytsia werden begraven werd het opeens zomaar gezegd: a Russian controlled missile hit air-to-air, zoals de vertaalmachine dat formuleert. Waarom Oekraïne zo weinig ophef maakte van deze game changer is onbekend. Misschien had de Antonov over Russisch grondgebied gevlogen.

Wat leren we uit dit alles? Dat de informatie van Oekraïne niet is te vertrouwen en dat het Nederlandse ministerie van buitenlandse zaken dat liever niet aan de grote klok hangt. En dat de MIVD er ook wel eens naast zit in haar analyse.