Klimaatdoel met kolen onhaalbaar

Stel je voor dat we de economie zouden kunnen laten groeien zonder de uitstoot van schadelijke broeikasgassen mee te laten groeien. Dat betekent meer welvaart en minder klimaatverandering voor iedereen op de planeet.

Het IEA (Internationaal Energie Agenschap) meldde vorige week dat er internationaal positieve tekenen zijn – ‘tantalising hints’ – dat zo’n groene toekomst werkelijkheid kan worden. Voor Nederland zal dat voorlopig niet zo zijn – tenzij de politiek drastisch ingrijpt. In Nederland groeit de uitstoot van CO2 namelijk ruim drie keer zo hard als de economie, meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) afgelopen vrijdag.

Belangrijkste boosdoeners zijn energiebedrijven, waterbedrijven en het afvalbeheer, schrijft het CBS in een rapport over het derde kwartaal. En dan vooral de energiebedrijven: er wordt meer elektriciteit geproduceerd en voor die productie wordt meer steenkool gebruikt, de brandstof die de meeste CO2 oplevert.

Die toename wordt mede veroorzaakt door de ingebruikname van drie nieuwe kolencentrales. Een centrale van RWE in de Eemshaven en twee (GDF Suez en Eon) op de Maasvlakte bij Rotterdam. De Eon-centrale draait formeel nog proef, maar levert wel al volop stroom aan het netwerk. De centrales zijn alle drie de grootste en modernste in hun soort. Ze zijn weliswaar schoner dan de oudere kolencentrales – ze stoken alle drie biomassa mee – maar nog altijd goed voor een forse uitstoot.

Deze drie centrales zijn een erfenis uit een ander tijdperk. Voor de economische crisis (2008) leek de Nederlandse industrie af te stevenen op een stroomtekort. Het ministerie van Economische Zaken stimuleerde daarom de aanleg van de drie nieuwe centrales.

Een paar jaar later, in 2013, werden de kolencentrales inzet van een belangrijke ‘uitruil’ in het Energieakkoord dat werd gesloten tussen werkgevers, werknemers, milieuorganisatie en de overheid. Afgesproken werd dat vijf verouderde centrales uit jaren tachtig worden gesloten. Drie moeten per 1 januari 2016 dicht zijn, twee andere krijgen nog tot medio 2017 de tijd. In ruil voor dit offer hoeven de nieuwere centrales geen kolenbelasting te betalen.

Theoretisch zouden er na 2017 in totaal nog een vijftal kolencentrales blijven draaien: de drie nieuwe en twee centrales die in de jaren negentig zijn gebouwd.

Actiegroep

Maar inmiddels staan dus alle kolencentrales ter discussie. Want ook het Energieakkoord is ingehaald door de werkelijkheid. De Haagse rechter bepaalde afgelopen zomer in de zogeheten klimaatzaak, aangespannen door de actiegroep Urgenda, dat de Nederlandse overheid de plicht heeft om zijn burgers te beschermen tegen de opwarming van de aarde.

Nederland moet de uitstoot van CO2 in 2020 met minimaal 25 procent hebben teruggebracht ten opzichte van 1990, aldus de rechter. De regering heeft weliswaar hoger beroep aangetekend, maar zolang er nog geen uitspraak is – en die kan wel twee jaar op zich laten wachten – geldt de reductie-eis van 25 procent. Met de bestaande afspraken binnen het Energieakkoord gaat dat niet lukken.

Maar er zijn meer redenen om de kolencentrales helemaal te sluiten, benadrukt topman Jeroen de Haas van Eneco. „Bijstoken van biomassa is inmiddels een van de duurste vormen geworden om de duurzame doelstellingen te halen.”

Onder het Energieakkoord krijgen de kolencentrales zo’n 4 miljard euro subsidie om naast steenkool ook duurzamere brandstoffen mee te stoken, zoals hout. De opbrengst van deze bijstook met biomassa geldt als duurzame energie en telt mee in de berekening voor de doelstelling van 14 procent duurzaam opgewekte energie in 2020 en 16 procent in 2023.

Daarover zegt De Haas nu: „ In 2013 dachten we nog dat biomassa tot de goedkoopste vormen van hernieuwbare energie zou horen. Maar dat is niet meer zo. Zelfs wind-op-zee is goedkoper geworden dan het bijstoken van hout in kolencentrales. Biomassa is duur en draagt in werkelijkheid niet bij aan de energietransitie.”

Op de Maasvlakte en in Eemshaven draaien de nieuwe centrales inmiddels op volle toeren. Machtige stoompluimen vullen de horizon. Het gras in de directe omgeving heeft geen kunstmest meer nodig, de stikstof die vanuit de centrales neerdaalt stimuleert de groei ongevraagd, en verstoort het duinlandschap.

Verloren

Milieuorganisaties hebben de vergunningen voor de centrales zonder succes aangevochten. „Eemshaven hebben we gewoon verloren”, geeft Greenpeace activist Willem Wiskerke toe. Tegen de centrales op de Maasvlakte lopen nog procedures bij de Raad van State. Veel hoop is er niet.

Tenzij de politiek dus ingrijpt. In Duitsland is dat onlangs gebeurd toen de regering-Merkel een deal sloot met RWE en Vattenfall om hun sterk vervuilende bruinkoolcentrales af te schakelen, in ruil voor 1,6 miljard euro. Ook Groot-Brittannië en de Verenigde Staten hebben maatregelen genomen tegen het verbranden van steenkool om energie op te wekken. Het wachten is op Den Haag.