Huges, De Brauw en de spion

Hoe schuldig is Timo Huges? Welke rol speelde de voormalig president-directeur van NS precies bij het vals spel van NS bij de aanbesteding van het openbaar vervoer in Limburg?

Minister Dijsselbloem (Financiën, PvdA) stuurde vrijdagmiddag het definitieve rapport van advocatenkantoor De Brauw naar de Tweede Kamer. De verwachting was dat de langverwachte uitkomst van dit onderzoek de schuldvraag voor één van de misstanden zou beantwoorden. Het rapport geeft echter geen uitsluitsel.

Het cruciale verschil tussen het voorlopige rapport van eind april en de definitieve versie van 2 november is één verdwenen zin. Niet langer zeggen de onderzoekers van De Brauw dat er geen aanwijzingen zijn voor betrokkenheid van de NS-top. Dat die aanwijzingen er nu wel zijn, zeggen ze evenmin. Het blijft een kwestie van tegenstrijdige verklaringen. De Brauw heeft geen keuze gemaakt.

Wat is er wél duidelijk?

1 Wat heeft NS fout gedaan?

Bij de strijd om het verzorgen van het openbaar vervoer in Limburg in de periode 2017-2031 heeft NS de Spoorwegwet overtreden. Volgens de Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft NS de concurrenten Veolia en Arriva benadeeld door vertrouwelijke informatie van die bedrijven intern door te spelen. Ook informeerde NS Veolia te laat en onvolledig over door NS beheerde stationsvoorzieningen.

Daarnaast huurde NS-dochter Qbuzz een net afgezwaaide directeur in van Veolia, het vervoersbedrijf dat nu nog de Limburgse concessie heeft en dus goed geïnformeerd is. Om zijn concurrentiebeding te omzeilen, werd de directeur betaald via een schijnconstructie. Hij gaf geheime gegevens van Veolia aan het aanbestedingsteam van Qbuzz.

De Brauw deed alleen onderzoek naar de tweede misstand, de bedrijfsspionage. Een ander gerenommeerd advocatenkantoor, Kennedy Van der Laan, adviseerde NS over het omzeilen van het concurrentiebeding, meldt Het Financieele Dagblad vandaag. Weer een ander kantoor, Jones Day, onderzocht in opdracht van NS mogelijke misstanden bij andere aanbestedingen. Die zijn niet gevonden.

2 Wat was de rol van Huges?

Huges was op de hoogte van de aanstelling van de Veolia-directeur en de schijnconstructie die daarvoor nodig was, zeggen Leon Struijk en Annemarie Zuidberg-Tabak, respectievelijk oprichter en algemeen directeur van Qbuzz. Hun verklaringen zijn cruciaal in het definitieve rapport. Huges ontkent dat, noteert De Brauw.

De twee Qbuzz-bestuurders zeggen ook dat Huges hen vlak voor hun interviews bij De Brauw heeft geïnstrueerd om de betrokkenheid van NS klein te houden. In hun eerste verklaringen hebben ze daarom niet alles gezegd. Huges ontkent deze poging tot beïnvloeding van het onderzoek.

Aantoonbaar is dat er in de onderzoeksperiode meer contact is geweest tussen Huges en Struijk en Zuidberg-Tabak dan Huges heeft verklaard. Hij vergat twee telefoongesprekken en realiseerde zich niet dat sms-verkeer ook geldt als contact.

Deze „onjuiste en onvolledige” verklaring van Huges over zijn contact met de Qbuzz-bestuurders heeft formeel geleid tot zijn vertrek in juni. Voor Dijsselbloem bevestigt het definitieve rapport de juistheid van die beslissing, schrijft hij aan de Kamer.

Het schijnbaar zwaardere vergrijp uit het ACM-rapport, het intern doorsturen van bedrijfsvertrouwelijke informatie, wordt door Dijsselbloem en de raad van commissarissen van NS niet genoemd als argument om het vertrouwen in Huges op te zeggen.

3 Wat is de kritiek op De Brauw?

De Brauw voerde gelijktijdig verschillende taken uit voor NS: hulp bij het conflict met de ACM, hulp bij ontslagzaken van NS-medewerkers, en het interne onderzoek naar Limburg. Dit leidde tot kritiek en twijfel in de Tweede Kamer over de objectiviteit van De Brauw. Zowel De Brauw zelf als Dijsselbloem heeft het onderzoek daarom laten toetsen door een onafhankelijke derde. Die evaluaties zijn vrijdag ook openbaar gemaakt.

Beide toetsers concluderen dat De Brauw zich niet aantoonbaar heeft laten sturen door NS. Het onderzoek is bruikbaar voor „politieke en publieke verantwoording”. Dat neemt niet weg dat ze allebei zeer kritisch zijn.

Oud-rechter Wil Tonkens zegt onder meer, dat De Brauw zelf de geïnterviewden had moeten oproepen, en dit niet aan Huges moeten overlaten. Ook vindt Tonkens dat De Brauw de zin waarmee de raad van bestuur werd vrijgepleit, had moeten schrappen uit het voorlopige rapport.

Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer gaat nog een stap verder in zijn kritiek. Hij constateert dat er „onzuiverheden” kleven aan het onderzoek, en dat de „schijn van partijdigheid niet is weggenomen”.

4 Kan het dossier ‘Limburg’ nu worden gesloten?

Nee. De ACM komt nog met een onderzoek naar mogelijk machtsmisbruik door NS. Het Openbaar Ministerie leidt een onderzoek van de FIOD naar mogelijke strafbare feiten. Bureau Alvarez & Marsal licht in opdracht van Dijsselbloem het integriteitsbeleid van NS door. Daarnaast lopen nog arbeidsrechtelijke procedures met geschorste en ontslagen bestuurders van Abellio en Qbuzz.

De deken van de Orde van Advocaten Amsterdam onderzoekt of De Brauw gedragsregels heeft overtreden bij de diverse opdrachten voor NS.

5 Wat zijn de lessen?

Brenninkmeijer wil meer duidelijkheid over onpartijdig onderzoek door advocatenkantoren. Kan een advocaat een bedrijf ondersteunen en tegelijk onderzoek doen naar onregelmatigheden in dat bedrijf? Grote advocatenkantoren leggen zich steeds meer toe op dergelijk onderzoek, de discussie zal naar aanleiding van de zaak-De Brauw worden voortgezet.

NS komt binnenkort onder leiding van interim-topman Roger van Boxtel en op verzoek van aandeelhouder Dijsselbloem met een strategische heroriëntatie. Verwacht wordt dat NS een aantal taken zal afstoten: stationswinkels, busvervoer, regionale aanbestedingen. De staatsmonopolist doet wellicht een paar stappen terug. Na rampjaar 2015 past bescheidenheid.