Euthanasie - verder gaan dan de wet

Euthanasie slingert als een rode draad door het leven van Anemone Linthorst, een oudere, hoogopgeleide vrouw uit Zuid-Holland. Drie keer kwam ze ermee in aanraking: bij haar vader, haar moeder en haar echtgenoot.

Euthanasie was nog verboden, toen de terminaal zieke vader van Linthorst te veel morfine kreeg van de huisarts. „Bewust en met medeweten van ons gezin”, schrijft Linthorst. „Iedereen was hier heel gelukkig mee.”

De euthanasie van haar moeder, 36 jaar later, verliep minder voorspoedig. Zij werd op 92-jarige leeftijd blind en bedlegerig. Voor haar was dit reden voor euthanasie; zo stond dat ook in haar levenstestament en was het besproken met de huisarts. Maar de huisarts trok zijn medewerking in toen het zover was. Linthorst: „Moeder besloot te stoppen met eten en drinken. Haar kinderen hebben haar zo goed mogelijk gesteund. Zij is na twee dagen overleden, door haar eigen wilskracht. Alle kinderen hebben hier een heel vervelend gevoel over.”

De echtgenoot van Linthorst, 64 jaar, had onbehandelbare slokdarmkanker. Hij overleed eerder dit jaar „rustig en pijnloos” na afscheid te hebben genomen van zijn kinderen en kleinkinderen. De huisarts verleende – inmiddels legaal – de euthanasie.

Hoogopgeleid

Anemone Linthorst is een van de 3.264 lezers die reageerden op de oproep van NRC, in samenwerking met artsenfederatie KNMG, om mee te doen aan een lezersonderzoek over euthanasie. Vrouwen en mannen houden elkaar in evenwicht. De meerderheid bestaat uit 60-plussers, ze zijn over het algemeen hoogopgeleid en de grootste groep komt uit de Randstad. Deze lezers vulden een online vragenlijst in. Ruim eenderde van hen maakte de euthanasie van een geliefde mee.

De bereidheid om soms zeer persoonlijke verhalen te delen blijkt, enigszins onverwacht, enorm. Honderden mensen schrijven over hun ervaringen met euthanasie. Bij vaders, moeders, opa’s, oma’s, ooms, tantes, broers en zussen. Soms een zachte dood, soms een gruwelijke lijdensweg. Eén lezer stuurt een volledige euthanasieverklaring in, met de boodschap dat hij wil stoppen met leven als dementie intreedt. Een aantal moeders schrijft, onafhankelijk van elkaar, over hun kinderen die zichzelf van het leven hebben beroofd. Een moeder schrijft dat het leven van haar zoon minder gruwelijk had hoeven te eindigen, als zij de mogelijkheid hadden gehad samen zijn einde vorm te geven. Een andere lezer stuurt een gedicht aan zijn overleden broer, eindigend met: „Wanneer het einde daar moet zijn, dan zal ik het wel zeggen.” Met enige regelmaat komt God terug in de reacties – meestal bij mensen die vinden dat zij de beslissing over hun dood niet zelf mogen nemen. Een klinisch pastor schrijft dat hij vol twijfel is bij mensen die hem vragen stellen over euthanasie.

Vier grote thema’s houden de lezers in het bijzonder bezig, blijkt uit een eerste bestudering van de reacties – die tot gisteren konden worden ingestuurd. Euthanasie bij dementerenden, hulp bij zelfdoding door familie en vrienden, de rol van de huisarts, en een ‘laatstewilpil’ waarmee ouderen (en anderen) hun leven kunnen beëindigen als ze dat voltooid achten. De komende periode zal NRC dieper ingaan op deze vier thema’s.

Lezers blijken, over het algemeen, bereid verder te gaan dan de huidige wetgeving toestaat. Een vriend of familielid helpen bij zelfdoding zouden veel lezers, met de nodige slagen om de arm, wel willen overwegen. Nu is dat in principe nog verboden. Wel werd dit jaar Albert Heringa vrijgesproken door het gerechtshof, nadat hij in 2008 zijn ernstig zieke stiefmoeder had geholpen een overdosis malariapillen te slikken. Zijn motief was zuiver, en zijn handelen goed onderbouwd, vond de rechter. Die uitspraak heeft veel losgemaakt bij lezers, die aan het denken zijn gezet over de vraag of ze familieleden zouden helpen. Een paar lezers schrijven over familieleden die hun overlijden ‘in eigen hand’ hebben genomen. Twee lezers werden door de politie verhoord, nadat een familielid zichzelf met een zak over het hoofd, gevuld met helium, gedood had. Het wordt de ‘heliummethode’ genoemd. Deze lezers verlieten op het laatste moment de kamer – om niet strafbaar te zijn.

Laatstewilpil

Een meerderheid – onder wie opvallend veel artsen – ziet wel iets in de ‘laatstewilpil’. Deze ‘pil van Drion’, begin jaren negentig bedacht door rechtsgeleerde Huib Drion, zou ouderen de kans bieden uit het leven te stappen wanneer ze dat voltooid achten. De pil kwam er nooit, en is nog verboden.

Lieneke Austie verloor haar zusje na euthanasie en recent overleed een goede vriend. Het heeft haar aan het denken gezet over een dergelijke pil: „Natuurlijk denk je eraan, of spaar je een tijdje je slaappillen op. Maar sterven wanneer het je uitkomt? Of omdat de samenleving het uitkomt? […] Nee, in geval van een middel in het nachtkastje zouden ernstige ongelukken kunnen gebeuren. Sterven zou je niet alleen moeten doen, maar met diegenen om je heen die je begrijpen.”

Thuiszorgverpleegkundige Elke Vercammen-Dijkman ervaart de aftakeling van haar moeder, die alzheimer heeft, als „mensonterend”. Het zou voor haar reden kunnen zijn voor euthanasie. Vercammen: „Ouderen hebben mijns inziens wel meer recht tot zelfbeschikking over leven of dood, meer dan tot nu toe geregeld is. Ik hoor ouderen vaak zeggen dat het leven voltooid is. Dan kan er weinig tot niets, en is men min of meer verplicht om ‘door te leven’.”

Anemone Linthorst laat weten zelf nog open te staan voor euthanasie – ook door haar persoonlijke ervaringen. Haar eigen grenzen omschrijft zij helder: „Als ik niet meer kan genieten van het leven en niet meer kan communiceren met mijn familie en vrienden of als ik ondraaglijk lijd, dan wil ik mijn leven kunnen beëindigen […] Het leven is er om geleefd te worden.”