Mooi, maar is zo’n brief niet te simpel?

Sympathiek, zo’n brief van fractieleiders, vindt hoogleraar sociologie Peter Achterberg. En ja, ook goed dat Mark Rutte gisteren fel werd. „Je blijft met je poten van mensen en hun spullen af”, zei de premier. Zelfs de koning sprak zijn zorgen uit. „In Nederland spreken we dingen uit, we vechten het niet uit”, zei hij vanuit China. „Maar wat hééft Nederland eraan”, vraagt Achterberg zich af. 

De socioloog, die verbonden is aan de Universiteit van Tilburg en onderzoek doet naar politieke veranderingen, vindt dat onze landelijke politiek zich er gemakkelijk vanaf maakt. „Ze zien dat het de spuigaten uitloopt en dat ze iets moeten doen. Maar dit is te simpel.” Politici zouden zich moeten afvragen wat er aan de verharding van het debat ten grondslag ligt, vindt hij. Waarom zijn mensen zo fel tegen elkaar? De oorzaak van het bozige en intolerante gedrag dat veel burgers vertonen, ligt ook – en misschien wel vooral – bij de politiek, legt hij uit.

De fractieleiders die het volk nu vragen om ‘te stoppen met intimideren en bedreigen’ – om zich met andere woorden dus vriendelijker op te stellen – hebben het debat zelf gepolariseerd, zegt Achterberg. „Waar politici vroeger min of meer met elkaar door één deur konden en altijd opzoek waren naar consensus, zoeken ze alweer jaren de polemiek. Ze vechten elkaar verbaal de tent uit.” Dat heeft volgens Achterberg zijn weerslag op de maatschappij, die ook verhardt. „Als je een brief stuurt om verharding aan de kaak te stellen maar zelf niets doet aan je toon, sla je de plank mis.”

Dat niet alle Nederlanders zich coulant opstellen tegenover vluchtelingen, bleek afgelopen weken onder meer in Woerden, waar een azc werd bestormd. Uit Europees onderzoek van het Franse Ifop bleek deze week dat 92 procent van de Nederlandse ondervraagden vindt dat migranten na een paar maanden of jaren weg moeten: het hoogste percentage in West-Europa.

Nederlanders willen niet dat de politiek zegt dat ze moeten stoppen met ‘vloeken en tieren’, zegt Anita Hendriks van AZC-alert, een burgerplatform dat de weerstand tegen azc’s kanaliseert. „We willen een brief met antwoorden.” Hoeveel asielzoekers komen er nog? Wie zijn de mensen die hier binnenkomen?

De politiek houdt zich bezig met de vorm, terwijl het over de inhoud zou moeten gaan, vindt zij ook. „Ik ga graag in gesprek over de inhoud, maar alleen als de toon deugt”, zegt Theo van Eijk, de burgemeester van Montfoort, waar het gros van de verdachten van de azc-bestorming in Woerden vandaan komt. „De mensen die niet gevoelig zijn voor deze oproep, hoef ik niet zo zeer te bereiken.” Hij is ervan overtuigd dat het grootste deel van Nederland het met de oproep van de fractieleiders eens is.

Modderen in de marge

Dasja Abresch vindt dat de politiek onhandig bezig is. Zij werd mikpunt van burgerwoede toen ze haar genuanceerde mening verkondigde tijdens een inspraakavond over een azc in Steenbergen. Ze werd overschreeuwd, er moest een piemel in. „In belangrijke kwesties moet de landelijke politiek de lokale politiek beter sturen. Hier is het misgelopen omdat ze modderden in de marge. Ze wisten niet hoe ze burgers moesten betrekken.” Toch is ze blij met de boodschap vanuit de politiek. Ze hoopt dat er een genuanceerde tegenbeweging ontstaat. „De zwijgende meerderheid staat open voor vluchtelingen.”

Dat is ook de ervaring die Vluchtelingenwerk heeft. De organisatie ervaart de positieve bijverschijnselen van het verhitte debat. „Na het incident in Woerden kregen we veel meer aanmeldingen van vrijwilligers”, zegt woordvoerder Martijn van der Linden. In totaal heeft Vluchtelingenwerk 7500 vrijwilligers in het bestand staan, in korte tijd kwamen er 6000 aanmeldingen bij. „We kunnen ons vinden in de oproep om het hoofd koel te houden. Of het nut heeft kunnen we pas inschatten nadat de brief is geland.”

Socioloog Achterberg denkt dat de maatschappij volgt als de politiek zich genuanceerder uit. „Maar dat zie ik niet snel gebeuren.” Geert Wilders kondigde deze week aan zijn toon niet te matigen. „Het vluchtelingenthema is belangrijk. Politici polariseren om zich in de electorale markt te zetten. Nuance is politieke zelfmoord.”