Asbest, sigaretten en... worst

Worst is „kankerverwekkend voor mensen”. Dat heeft een commissie van de Wereldgezondheidsorganisatie gisteren vastgesteld. En rood vlees is „waarschijnlijk kankerverwekkend”. Worst en rood vlees verhogen vooral de kans op darmkanker.

De alarmerende labels komen het International Agency for Research on Cancer (IARC). Het IARC is onderdeel van de Wereldgezondheidsorganisatie. De in Lyon gevestigde club maakt internationale definities van typen kanker en stelt vast hoe artsen die moeten diagnosticeren. En ook beoordelen IARC-commissies de kankerverwekkende eigenschappen van allerlei stoffen en dingen waar mensen mee in aanraking kunnen komen. Het IARC publiceerde de conclusie met een korte toelichting gisteren in het tijdschrift The Lancet Oncology.

Onder rood vlees valt per definitie al het vlees van zoogdieren. In West-Europa is dat vooral vlees van koe, varken, schaap, geit en paard. En ook vlees van ‘geoogst’ wild als eland, hert, ree, haas, konijn en wildzwijn. Vogelvlees valt erbuiten.

‘Worst’ zijn alle gerookte, gedroogde, gekookte, gepekelde, gefermenteerde en gekruide vleeswaren. Het idee is dat er bij de bewerking zoveel schadelijke chemicaliën ontstaan of worden toegevoegd dat worst schadelijker is dan zoogdiervlees.

De conclusie is dat er voldoende bewijs is dat iedere 50 gram worst meer per dag (dat wil zeggen: gemiddeld én levenslang), van welke soort dan ook, de kans op darmkanker met 18 procent verhoogt. Dat is een kleine kansverhoging, zegt IARC-medewerker dr. Kurt Straif in een persbericht van het IARC, „maar gezien het grote aantal mensen dat worst eet, zijn de mondiale gevolgen wel van belang voor de volksgezondheid.”

Voor rood vlees is de conclusie zwakker. Er is „beperkt bewijs” dat iedere 100 gram rood vlees per dag de kans op darmkanker met 17 procent verhoogt.

Worst heeft qua kankerverwekkendheid nu dezelfde status als asbest, plutonium en tabaksrook. Het wil niet zeggen dat worst in dezelfde mate of hoeveelheid kankerverwekkend is als plutonium of tabaksrook, maar wel dat er voldoende bewijs is voor de kankerverwekkendheid. Ook alcohol, in alcoholische dranken, valt sinds een beoordeling in 2012 al in de categorie „kankerverwekkend voor mensen”. De eerste oordelen van IARC stammen uit 1987. Sindsdien heeft de organisatie bijna 120 stoffen en bezigheden als zeker kankerverwekkend geclassificeerd.

Rood vlees staat met 74 andere boosdoeners op de lijst „waarschijnlijk kankerverwekkend”. Zoogdiervlees is nu officieel kankerverwekkend, net als een aantal chemotherapiemiddelen tegen kanker (cisplatin en adriamycine), glasblazen en werken in ploegendienst waarbij de biologische klok wordt verstoord. Er is ook nog een categorie „mogelijk kankerverwekkend”, waar 287 stoffen op staan.

1 Hoe slecht is het om worst en rood vlees te eten?

Iedere 100 gram rood vlees erbij is dus 17 procent meer kans op darmkanker. En iedere 50 gram worst verhoogt die kans nog eens met 18 procent. Hoe erg is dat?

Een man die dag in dag uit 200 gram vlees en 200 gram worst eet, verhoogt zijn darmkankerkans dan met ruim 100 procent. Dat is een tweemaal zo grote kans. Verstokte rokers hebben, meldt het Amerikaanse Centers for Disease Control, 15 tot 30 keer zoveel kans op longkanker. Dat scheelt nogal.

Er zijn in Nederland niet veel mensen die héél veel vlees eten. Het verzadigt nogal. In de publicatie van de Nederlandse Voedselconsumptiepeiling staan alle „vlees en vleesproducten” in één categorie. Vijf procent van de volwassen mannen eet meer dan 325 gram. En 1 op de 20 vrouwen eet meer dan 240 gram vlees of vleesproducten. De mannen en vrouwen die het minste vlees eten, eten dagelijks gemiddeld 54 en 29 gram.

In 2014 hoorden ongeveer 15.000 mensen dat ze darmkanker hebben. Ongeveer 1 op de 20 mensen in Nederland krijgt ooit in hun leven darmkanker. Meer dan tweederde van hen was 65-plusser. Die kans van 5 procent stijgt bij een verhoging van 50 procent naar 7,5 procent. Dat is nog steeds weinig.

Epidemiologen vinden dat voor een individu, voor een ziekte die niet heel vaak voorkomt (zoals darmkanker) een kansverhoging tot ongeveer 50 tot 100 procent eigenlijk nauwelijks merkbaar is, omdat er veel (onbekende) factoren zijn die de kans op kanker beïnvloeden. Zelfs mensen die veel vlees eten zullen nooit zeker weten of hun eventuele darmkanker wel door al dat vlees komt.

Het aantal darmkankerpatiënten steeg in 2014 flink door de invoering van het bevolkingsonderzoek op darmkanker, waardoor bij veel mensen darmkanker eerder wordt gevonden. Ruim 60 procent van de patiënten is na vijf jaar nog in leven en dat percentage stijgt vermoedelijk ook door de invoering van het bevolkingsonderzoek. Het is duidelijk dat darmkanker die in een vroeg stadium wordt gevonden een veel betere overlevingskans oplevert.

2 Wat is er precies onderzocht?

De IARC-commissie van 22 deskundigen die het oordeel over vlees velde heeft naar alle wetenschappelijke publicaties van de afgelopen jaren gekeken. Eerst vooral naar onderzoek waarbij grote groepen mensen jarenlang bijhielden wat ze aten. Onderzoekers registreerden ook wie welke ziekte kreeg en wie waaraan overleed.

Daaruit rolde dat mensen die veel vlees aten, vaker darmkanker kregen. Zo’n epidemiologisch verband is nog geen bewijs dat rood vlees of worst kankerverwekkend is. Het kan ook zijn dat vleeseters meer alcohol drinken, meer roken en onbekende gevaarlijke dingen doen die de kans op darmkanker verhogen.

Maar de IARC-commissie oordeelde dat het worst eten in zoveel verschillende bevolkingsgroepen kankerbevorderend is dat de conclusie onontkoombaar is dat worst kankerverwekkend is. Voor rood vlees was die conclusie niet trekken.

3 Hoe reageert de vleessector?

De Vereniging voor de Nederlandse Vleeswarenindustrie (VNV) „verwerpt de indeling van vleeswaren in categorie 1 door het IARC”. Het risico op kanker is complex en ook afhankelijk van leeftijd, genetica, dieet, leefomgeving en leefstijl, zeggen de Nederlandse vleesproducenten. Bovendien eten Nederlanders niet veel worst, gemiddeld 20 gram per dag, aldus de VNV.

„Een dramatische en alarmistische overreactie”, noemt het North American Meat Institute het IARC-advies. Er zijn talloze studies die geen verband tussen vlees en kanker hebben aangetoond. Het IARC heeft onterecht niet gekeken hoe (on)gezond het is als mensen plotseling ophouden met vlees eten, schrijft de organisatie van de Amerikaanse vleesproducenten. Vlees is immers een prima eiwitbron en leverancier van vitaminen en mineralen.

4 Moeten we nu anders gaan eten?

Iedereen moet dat zelf weten. Er waren al veel redenen om minder vlees te eten en in Nederland daalt de vleesconsumptie.

In vlees zit vaak (verzadigd) vet dat minder gezond is en de kans op hart- en vaatziekten verhoogt. Vervanging door onverzadigd vet is gezonder. De vleesproductie veroorzaakt dierenleed. En vleesproductie kost veel energie en grondstoffen. Het is weinig duurzaam.

Volgende week verschijnt een belangrijk advies over gezonde voeding van de Nederlandse Gezondheidsraad. Daarin staat ongetwijfeld ook ergens dat rood vlees en worst de kans op kanker enigszins verhogen. Dat was al jaren bekend. Het IARC heeft dat gisteren vooral tot een ‘bureaucratisch feit’ gemaakt.

In de VS is dit voorjaar al een nieuw voedingsadvies verschenen. De commissie die dat advies schreef adviseert minder vlees te eten omdat het best kan en duurzaam is. Critici vallen die commissie nu in het Congres aan omdat zij niet de opdracht had om duurzaamheid mee te wegen.