Waarom wij niet in Nederland blijven

Het wordt moeilijker om aan onderzoeksgeld te komen in Nederland. Heeft ons land wel genoeg te bieden aan topwetenschappers? Vier van hen aan het woord.

Maarten Huygen

21 oktober 2015

‘Hier hoef je geen kansen te laten liggen omdat je anders geen geld krijgt’

Titia de Lange (1955) is hoogleraar aan de Rockefeller University in New York en directeur van het Anderson Center for Cancer Research. De Lange is gespecialiseerd in telomeren, de uiteinden van menselijke chromosomen die te maken hebben met celdeling en kanker. Ze promoveerde bij Piet Borst van het Nederlands kankerinstituut en ontving talloze prijzen voor haar onderzoek. Ze is lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW).

„Ik was helemaal niet van plan om in de VS te blijven. Ik had een Christiaan Huygens fellowship en het was geregeld dat ik weer terug zou komen naar het Nederlandse kankerinstituut. Twee dingen hebben dat veranderd: ik kreeg een Lucille Markey fellowship voor vijf jaar en het werd mij duidelijk dat vrouwen in de VS zomaar een lab kunnen hebben. Ze stonden hoog in aanzien en waren goede wetenschappers. Dat had ik in Nederland nog niet meegemaakt. Ik dacht, misschien kan ik dat ook.

„Als postdoc was ik aanvankelijk niet zo succesvol. Ik dacht dat ze me na vijf jaar zouden ontslaan toen ik werd aangenomen bij Rockefeller University maar dat gebeurde niet. Het werkt hier echt anders dan in Nederland. Als assistant professor kun je hier je eigen winkeltje opzetten en hoef je niet onder iemand te werken. Je hebt je eigen groepje waar je geld voor kunt binnenhalen. Een kleine zelfstandige ondernemer binnen de universiteit. In 1992 schreef ik een voorstel aan de National Institute of Health en ik kreeg het geld.

„Gemiddeld heb je zo’n 20 procent kans op onderzoeksgeld. Van 1992 tot 2000 is het enorm veel beter geworden. Nu is het weer minder. We hadden het geluk dat we ergens aan werkten waar niemand in was geïnteresseerd. Er was geen competitie en begin jaren 90 werden telomeren plotseling heel interessant gevonden.

„Je hoeft hier niet allerlei interessante mogelijkheden te laten liggen omdat je anders het geld niet krijgt. Er wordt pas na vijf jaar gekeken of er iets interessants uit is gekomen. In Nederland krijg je allemaal verschillende projectjes. Als je denkt dat je onderzoeksgeld het volgende jaar op is, ga je geen risico’s nemen. Dan doe je braaf wat er is voorgeschreven.

„Wetenschap is ook duurder geworden. Toen ik studeerde bij Piet Borst, hoefde ik maar drie proeven te doen voor een publicatie. Ik publiceerde als student wel zestien stukken. Nu wordt er veel meer verwacht. Een enkele publicatie is bijna een hele promotie.”

‘In Nederland worden vrouwen tegengewerkt, niet voor vol aangezien’

Alice ter Meulen (1952) is lid van de KNAW en verbonden aan de faculteit linguïstiek van de Universiteit van Genève. Ze promoveerde in taalfilosofie aan de universiteit van Stanford (1976-1980). Was medewerker en later hoogleraar aan onder andere de Universiteit van Washington in Seattle (1984-1989) en Indiana University in Bloomington (1989-1998).

„Ik ben niet zo honkvast. Je moet gemakkelijk Engels spreken, zorgen dat je niet te veel spullen hebt om te verhuizen en dat je het leuk hebt in je wetenschappelijke werk. De universiteit betaalt de verhuizing, de verhuizers pakken in één dag in en in één dag uit. Het enige nadeel is dat mijn boeken dan niet meer in alfabetische volgorde staan.

„Ik had een prachtige Harkness fellowship voor twee jaar in Stanford om te promoveren, daar kreeg ik financiële ondersteuning om langer te blijven. Het is onmogelijk om op eigen kosten te promoveren. Toen we twee kinderen hadden, werd het belangrijk dat mijn partner en ik op één plek zouden komen, dat kon op de universiteit van Indiana.

„Kinderen kunnen op duizend-en-een manieren een leuke jeugd hebben. Ze moeten een leuke school hebben en zich thuis veilig voelen. Je hoeft niet per se tussen 9 en 5 achter de computer te zitten. In de VS was de kinderopvang goed geregeld.

„Aan de Radboud universiteit kreeg ik een hoogleraarschap taalfilosofie aangeboden. Toen ik in Nederland kwam, zei de decaan dat hij „mij niet gelukkig kon maken”. Later hoorde ik dat er bezwaar was tegen het feit dat ik in scheiding lag en mijn kinderen zou meenemen naar Nederland. Vrouwen worden in Nederland enorm tegengewerkt. Het is moeilijker om voor vol te worden aangezien en op merites te worden beoordeeld in plaats van huwelijkse staat, ouderlijke staat of uiterlijk. Er zijn allerlei manieren om zwakkere mannen aan een baan te helpen.

„Er zijn in Nederland wel subsidiestromen bijgekomen. Nederland geeft een aanzienlijk bedrag aan Europa voor onderzoek. De NWO heeft wel onderzoeksgelden van de universiteit weggehaald. In competitie wordt beoordeeld wie het krijgt, je bent ontzettend veel tijd kwijt om het te vragen. Die tijd heb je niet.

„Aan Amerikaanse universiteiten was dat aanvragen een geoliede machine. Je hoefde alleen de inhoud te beschrijven. Het bestuur is daar professioneler geregeld. In Nederland is de bestuursstructuur heel fijn vertakt wegens inspraak. Iedereen moet meedoen.”

‘Ik krijg de vrije hand zonder eindeloos te rechtvaardigen wat ik ga doen’

Paul Blom (1965). Hoogleraar en sinds 2012 directeur van een Max Planck onderzoeksinstituut voor polymeren onderzoek in Mainz, Duitsland. Zijn afdeling werkt aan organische halfgeleiders die toegepast kunnen worden op onder andere beeldschermen en zonnecellen. Hij ontvangt dit jaar met zijn Nederlandse collega Dago de Leeuw de Gilles Holst medaille van de KNAW. In 1992 promoveerde hij aan de technische universiteit van Eindhoven in de natuurkunde. Hij was hoogleraar in Groningen (2000 tot 2008), later wetenschapsdirecteur voor het Holst Centre in Eindhoven.

„Een belangrijk verschil met Duitsland en Nederland is dat je hier onderzoek kunt doen zonder dat je voorstellen hoeft te schrijven. Als ze je hebben aangenomen vertrouwen ze je op grond van prestaties in het verleden. Ik krijg de vrije hand zonder eindeloos te hoeven rechtvaardigen wat ik ga doen.

„In Nederland is zoiets moeilijk. Het TNO-instituut waar ik werkte, deed toegepast onderzoek. Dat gaat om evolutionaire verbeteringen, maar echte revoluties komen van het onderzoek hier. In Nederland wordt onderzoek meestal gezien als kostenpost maar in Duitsland niet. De meeste Duitsers zijn ervan overtuigd dat je veel geld in onderzoek moet stoppen om in de toekomst voorop te lopen.

„Op het natuurkundelab van Philips kon ik nog fundamenteel onderzoek doen naar materialen. Sinds Philips zich is gaan richten op medische toepassingen is dat allemaal weg. Men werkt nu meer op korte termijn. Voor het materialenonderzoek is dat zonde.

„Je moet hier wel echt Duits spreken. Ik dacht dat makelaars en bankiers wel Engels zouden spreken maar dat is niet het geval. Voor mij is dat Duits niet zo’n probleem omdat ik vlakbij de grens ben opgegroeid in Zuid-Limburg.

„In Nederland is de competitie sterker geworden en dat baart zorgen voor de toekomst. Mensen die tig voorstellen doen en niets goedgekeurd krijgen, gaan weg. Voor Europees onderzoek was onlangs het slagingspercentage 1,2 procent. Als alle landen veel voorstellen indienen, werkt het niet meer.

„Wetenschappers gaan ook weg omdat ze in het buitenland meer vast personeel met ervaring hebben. Ik was in Groningen als hoogleraar twee tot drie dagen in de week bezig met college geven, corrigeren van examens, commissies, bestuur. Weinig tijd om na te denken over verklaringen voor wat je hebt gemeten.”

‘In de VS krijgen onderzoekers ook alternatieve carrièreopties’

Archeoloog Angus Mol (1984) is postdoc in Caraïbisch onderzoek aan de Universiteit Leiden. Hij krijgt dit jaar een Rubicon fellowship van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) om vijftien maanden aan Stanford University in de VS de veranderingen in inheemse en Europese samenlevingen door de kolonisering in het Caraïbische gebied in computermodellen te onderzoeken. Hij promoveerde in 2014 in Leiden.

„Ik wil interculturele ontmoetingen bestuderen tussen volkeren in het verleden. Big data zijn er niet in de archeologie, alleen gefragmenteerde of onvolledige datasets. Ik combineer archeologie met netwerkwetenschappen. Maar wat betekenen grotere theorieën en ideeën als er geen big data voorhanden zijn? Ik ben blij dat Nederland dit soort geldpotjes beschikbaar heeft.

„Ik moest de vlucht naar voren maken. Zeker als een van de vele postdocs met een los contract. We zijn bijna allemaal zzp’ers, intellectuele zwervers. Het maakt niet uit welke discipline, welke persoon, het is altijd hetzelfde verhaal. Ik had bij de faculteit archeologie een contract tot en met 2018. Maar als ik dit project tot het einde zou uitdienen, zou het praktisch zeker zijn dat ik daarna niet meer aan de bak kom. In Stanford wil ik het breder aanpakken en multiculturele ontmoetingen in het algemeen kunnen begrijpen. De kennis en ideeën die ik opdoe zijn misschien deels toepasbaar op de huidige multiculturele samenleving. Ik ben benieuwd wat ik er in Californië van ga merken. In Stanford deel je je huis met mensen uit onder andere Latijns-Amerika en China, vlakbij zijn sloppenwijken met veel Latino’s.

„In mijn vakgebied is Leiden de grootste in de wereld, maar voor het bestuderen van netwerken en interculturele betrekkingen zijn er veel andere plekken. Mijn partner is ook archeoloog en heeft een eigen carrière, die moeten we zo goed mogelijk combineren. Zij gaat niet mee naar Stanford maar bij een nieuw aanbod willen we wel bij elkaar wonen.

„Bij elke stap omhoog in de wetenschap valt een percentage mensen af. Archeologie is succesvol met onderzoeksbeurzen met veel werk dat de geesteswetenschappen interessant vinden. We hebben een grote poule van kortlopende onderzoekscontracten maar er zijn weinig vaste banen. Ik doe het niet om rijk te worden maar een salaris wil ik wel hebben. Er moet meer helderheid zijn over je kansen. Je moet jonge onderzoekers ook een alternatieve carrièremogelijkheid aanbieden en hen daar ook op trainen. Dat gebeurt in de VS allang, hier begint men ermee.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in nrc.next (archief) van 21 oktober 2015

Geopolitiek

Waarom wij niet in Nederland blijven

Gerelateerd in ons archief

Gerelateerd in ons archief

Gerelateerd in ons archief